Luận án tiến sĩ hiếm
khi được công bố của Đức Leo XIV làm sáng tỏ viễn kiến của ngài đối với Giáo hội
Vũ Văn An 18/May/2025
Bìa luận án của Đức
Giáo Hoàng Leo XIV tương lai được nhìn thấy ở phía trước, với Đức Giáo Hoàng
Leo XIV đang phát biểu trước các nhà báo tại Hội trường Khán giả Paul VI vào
ngày 12 tháng 5 ở phía sau. (ảnh: ErreRoberto / Shutterstock / Bối cảnh)
Từ lâu trước khi được bầu, Đức Giáo Hoàng Leo XIV đã suy
gẫm về thẩm quyền, sự vâng phục và sự hiệp thông. Luận án tiến sĩ năm 1987 của
ngài cung cấp một bản xem trước ấn tượng về sự lãnh đạo đang diễn ra hiện nay.
Trên đây là nhận định của Brendan Towell (*), trên National Catholic Register
ngày 17 tháng 5 năm 2025.
Theo ông, trước khi trở thành Giáo hoàng, Đức Leo XIV là Cha Robert Prevost thuộc
Dòng Augustinô, một tu sĩ trầm lặng nghiên cứu về hoạt động bên trong của đời sống
tu trì. Ngài đã lấy bằng cử nhân giáo luật tại Đại học Giáo hoàng St. Thomas
Aquinas (Angelicum) ở Rome vào năm 1984, sau đó là bằng tiến sĩ vào năm 1987.
Luận án của ngài có tựa đề "Chức vụ và thẩm quyền của Bề trên địa
phương trong Dòng Thánh Augustinô" thoạt nhìn có vẻ mơ hồ — nhưng giờ
đây nó có thể cung cấp cái nhìn sâu sắc có giá trị về kiểu giáo hoàng mà ngài sẽ
trở thành.
Tôi đã có cơ hội đọc luận án của Đức Giáo Hoàng Leo nhờ sự hỗ trợ của Tỉnh dòng
Thánh Thomas Villanova và Nhóm Thư viện và Lưu trữ Falvey tại Đại học
Villanova. Có lẽ vì mong muốn được thấy một trong những người của họ — được đào
tạo theo truyền thống Augustinô — phản ảnh về triều đại giáo hoàng này, nên họ
đã cấp quyền truy cập. Không phải mọi nhà nghiên cứu đều có thể được dành cho
cùng một sự tin tưởng, và tôi không coi nhẹ điều đó. Tôi biết ơn cộng đồng
Augustinô, và tôi hy vọng bài viết này sẽ công bằng với sự phong phú của những
gì tôi tìm thấy.
Sau đây là một cái nhìn ngắn gọn về cách công trình ban đầu đó có thể giúp làm
sáng tỏ bản năng và viễn kiến của vị Giáo hoàng mới.
Thẩm quyền thầm lặng của Đức Giáo Hoàng Leo XIV
Khi Đức Giáo Hoàng Leo XIV trở nên quen thuộc hơn với đàn chiên của ngài, thì
các thành viên trong đàn chiên cũng trở nên quen thuộc với người chăn chiên mới
của mình. Các thông điệp, tông huấn, bài phát biểu và bài giảng sẽ đến vào thời
điểm thích hợp. Nhưng ngay cả bây giờ, có những dấu hiệu cho thấy ngài mang
trong mình một điều gì đó sâu sắc hơn: một viễn kiến thần học được hình thành bởi
nhịp điệu lặng lẽ, thận trọng của cuộc sống Augustinô.
Viễn kiến đó trở nên rõ ràng đến kinh ngạc khi tôi đọc luận án của Đức Thánh
Cha. Tác phẩm không tập trung vào các cấu trúc hoàn cầu hay chính trị giáo hội,
mà vào đơn vị nhỏ nhất, thân mật nhất của đời sống tu trì: cộng đồng địa
phương. Trong chi tiết về cách một bề trên lãnh đạo anh em mình, Cha Prevost
trình bày một thần học về thẩm quyền cổ xưa như Tin mừng và luôn cần thiết như
mọi khi.
Khi Cha Prevost viết về bề trên địa phương, ngài không chỉ đưa ra bình luận về
sự lãnh đạo của tu viện. Ngài đang trình bày một mô hình quản trị rõ ràng đang
mở rộng lên trên. "Cộng đồng" của Đức Giáo Hoàng hiện là Giáo hội
hoàn vũ. Các nguyên tắc về sự hiệp nhất, sự phân định và phục vụ cũng được áp dụng
— chỉ khác là hiện nay trên phạm vi hoàn cầu.
Một trong những tiếng nói quan trọng nhất được nêu ra trong luận án là tiếng
nói của Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II. Đoạn trích dài nhất trong toàn bộ tác
phẩm này xuất phát từ bài phát biểu năm 1982 của Đức Giáo Hoàng Ba Lan dành cho
các tu sĩ dòng Augustinô tụ họp tại nhà nguyện của Cao đẳng Quốc tế của họ ở
Rome. Đức Gioan Phaolô đã nhắc nhở họ rằng bản sắc của họ không chỉ được định
hình bởi Luật của Thánh Augustinô mà còn bởi nền tảng pháp lý mà Giáo hội trao
cho họ: “Dòng của anh em... có Giáo hội Mẹ thánh thiện là người sáng lập ra thực
tại pháp lý của nó”.
Đối với Cha Prevost, đây không phải là một sự mâu thuẫn mà là sự hội tụ: Đặc sủng
thiêng liêng của Augustinô và thẩm quyền thể chế của Giáo hội cùng nhau xác định
ý nghĩa của việc lãnh đạo. Lời khuyên của Đức Giáo Hoàng — “Hãy hành động theo
cách mà Giáo hội là trên bình diện tổng quát... có thể trở thành sự thật đối với
mỗi cộng đồng của anh em” — trở thành một loại tiếng kêu tập hợp. Theo quan điểm
này, thẩm quyền luôn mang tính giáo hội: được tiếp nhận, cấu trúc và sống vì lợi
ích của sự hiệp thông.
Ở tâm điểm của viễn kiến này là một giáo hội học đặc biệt — một sự hiểu biết về
cách Giáo hội được cấu trúc và lãnh đạo. Luận án của Đức Leo XIV trình bày một
viễn kiến về Giáo hội không phải là một phẩm trật chỉ huy, mà là một sự hiệp
thông của các cộng đồng, gắn kết với nhau bởi thẩm quyền vừa mang tính pháp lý
vừa mang tính mục vụ, vừa mang thiêng liêng vừa mang tính định chế.
Thẩm quyền như một dịch vụ — Được neo giữ trong luật pháp
Một trong những khoảnh khắc đầy tính mặc khải nhất trong luận án nằm ở phần kết:
“Trong toàn bộ luận án, trọng tâm chính rõ ràng và cố ý được đặt vào các khía cạnh
pháp lý của chức vụ và nhiệm vụ của Bề trên”. Cha Prevost không hối hận về sự tập
trung này vì đối với ngài, luật pháp không phải là sự sao lãng khỏi đời sống
thiêng liêng— đó là một trong những cách mà cuộc sống có hình thức cụ thể.
“Đời sống tu trì, cũng như Giáo hội nói chung, là một thực tại bao gồm các chiều
kích cụ thể hữu hình và các yếu tố thiêng liêng, đặc sủng. Thông thường, chính
trong và thông qua chiều kích hữu hình mà đặc sủng được hiện thực hóa”.
Theo quan điểm này, luật pháp không hạn chế ân sủng; nó cho phép nó được sống
trong cộng đồng và trong thực tại cụ thể.
Chủ trương cơ bản của luận án là: Thẩm quyền trong Giáo hội không phải là về sự
thống trị hay kiểm soát, mà là về sự phục vụ và hiệp thông. Như Cha Prevost đã
viết, “Chức vụ của Bề trên trong Dòng không phải là chức vụ của quyền lực, mà
là của tình yêu thương huynh đệ; không phải của danh dự, mà là của nghĩa vụ;
không phải của sự thống trị, mà là của sự phục vụ” (Hiến pháp, 15).
Điều này không nên bị nhầm lẫn với lời kêu gọi mơ hồ về lòng tốt hay thiện chí.
Viễn kiến của Cha Prevost là rất chính thống. Ngài dựa vững chắc các lập luận của
mình vào truyền thống pháp lý của Giáo hội — từ Bộ luật Giáo hội đến Hiến pháp
của Dòng Augustinô. Mô hình lãnh đạo của ngài truyền tải một cách tiếp cận mục
vụ rõ ràng, nhưng không hề ngẫu hứng.
Ngài tiếp tục nói rằng thẩm quyền là “quyền lực... được nhận từ Thiên Chúa
thông qua thừa tác vụ của Giáo hội” (Điều 618) — một quyền lực được thực hiện
trong ranh giới rõ ràng, được hướng dẫn bởi luật pháp và hướng tới lợi ích
chung.
Cho đến nay, điều này tạo ra sự tương phản rõ rệt với vị tiền nhiệm của Đức
Giáo Hoàng Leo. Trong khi Đức Giáo Hoàng Phanxicô nhấn mạnh đến tính đồng nghị
và sự phân định mục vụ — thường không có định nghĩa rõ ràng về mặt cấu trúc —
thì luận án của Cha Prevost cho thấy ngài không thấy có mâu thuẫn nào giữa tính
đồng nghị và cấu trúc. Ngài ngụ ý rằng sự phân định đòi hỏi hình thức. Đối thoại
đòi hỏi các quy tắc. Vai trò của bề trên không phải là đình chỉ luật lệ nhân
danh lòng thương xót, mà là giải thích và áp dụng luật lệ đó với sự công bằng
và tình yêu. Như ngài viết:
Việc phân định ý muốn của Thiên Chúa và việc tiếp nhận những hiểu biết như một
món quà từ Chúa Thánh Thần không phải là dành riêng cho bề trên... điều cốt yếu
là việc tìm kiếm hoặc phân định ý muốn của Thiên Chúa phải được thực hiện trong
bối cảnh đối thoại.... Bề trên và cộng đồng mà ngài phục vụ phải cùng nhau làm
việc để đưa ra các quyết định phản ảnh sự hợp tác thực sự với kế hoạch của ý muốn
thần linh trong hoàn cảnh nhất định. Ở một nơi khác, ngài nói thêm:
Do đó, bản chất của chức vụ bề trên là vâng lời; vâng theo ý muốn của Thiên
Chúa và nỗ lực hết mình để cố gắng hiểu biết, xây dựng và chỉ định ý muốn đó
cho các thuộc cấp của mình.
Cha Prevost truyền tải một ý nghĩa rõ ràng trong văn bản rằng ngài viết trong
thời điểm chuyển đổi về mặt giáo hội và văn hóa. Ngài nhận thấy rằng thế giới
xung quanh Giáo hội đang được định hình bởi một "chủ nghĩa cá nhân"
đang nổi lên, thường không liên quan đến thần học về sự vâng phục và luật pháp
của Giáo hội. Ngài viết rằng "Tự do và luật pháp không phải là những thuật
ngữ trái ngược nhau". "Chúng là những giá trị phải được tích hợp với
nhau".
Trong thời đại ngày càng hoài nghi về thẩm quyền — chưa nói đến những người có
thẩm quyền — Cha Prevost nhấn mạnh rằng Tin mừng không xóa bỏ thẩm quyền, mà
thiết lập thẩm quyền. "Thẩm quyền được đặt vào mục đích phục vụ lợi ích của
người khác... không phải... vì nó bắt nguồn từ cộng đồng, mà vì nó được nhận từ
trên cao để cai quản và phán xét".
Khuôn khổ này phản ảnh sự tin tưởng vào sáng kiến của địa phương (điều mà Giáo
hội gọi là nguyên tắc phụ đới), được điều chỉnh bởi trách nhiệm của Giáo hoàng
trong việc đảm bảo sự thống nhất và chăm sóc cho toàn thể Giáo hội — một sự cân
bằng từ lâu được coi là thiết yếu đối với việc quản lý giáo hội. Cam kết kép
này về sự chú ý tản quyền và sự giám hộ tập quyền dường như là một đặc điểm nổi
bật của giáo hội học mà Cha Prevost nêu rõ ở đây.
Hình dạng thiêng liêng của lãnh đạo
Nếu sự nhấn mạnh vào luật pháp và quản trị này có vẻ trừu tượng, thì Cha
Prevost đặt nó vững chắc trong khái niệm về mối quan hệ.
"Thẩm quyền là quan hệ", ngài viết. "Sẽ vô ích khi bổ nhiệm một
người vào chức vụ Bề trên nếu không có khả năng có mối quan hệ tốt giữa người
đó và các thành viên khác trong cộng đồng". Theo quan điểm của ngài, luật
pháp không bao giờ là vô nhân đạo; nó chỉ có kết quả khi quyền hạn được thực hiện
trong các mối quan hệ thực sự của con người — được đánh dấu bằng sự tin tưởng,
lắng nghe và phục vụ lẫn nhau.
Do đó, luận án của Cha Prevost không phải là giáo luật khô khan. Nó thấm đẫm mối
quan tâm mục vụ. Ngài luôn quay trở lại với niềm tin rằng sự lãnh đạo phải dựa
trên tình yêu thương, được thể hiện thông qua việc lắng nghe và hướng tới sự hiệp
nhất. Ngài viết: "Người bề trên được kỳ vọng là một nhân chứng sống động
cho tình yêu của Thiên Chúa được ban tặng một cách tự do và hào phóng cho cộng
đồng".
Đây không chỉ là sự quản lý tốt; mà gần hơn với tình phụ tử thiêng liêng. Đối với
Cha Prevost, nhiệm vụ của một nhà lãnh đạo là mô phỏng Chúa Giêsu Kitô, xây dựng
cộng đồng và nuôi dưỡng ơn gọi nên thánh giữa cuộc sống bình thường. Ngài gọi
đó là “thừa tác vụ giáo hội”, nhận ra rằng ngay cả hành động nhỏ nhất của lãnh
đạo địa phương cũng tham gia vào sứ mệnh phổ quát của Giáo hội.
Tôi đã gặp Cha Prevost vào năm 2010, khi ngài vẫn đang phục vụ với tư cách là bề
trên tổng quyền của Dòng Thánh Augustinô. Tôi đã bị ấn tượng bởi sự kết hợp giữa
sự giản dị và niềm tin nội tâm hiện đang làm sống động viễn kiến giáo hoàng của
ngài — những phẩm chất đã thấy rõ trong luận án năm 1987 của ngài. Ngài không lấp
đầy căn phòng bằng sức lôi cuốn; ngài lấp đầy nó bằng sự vững vàng, chú ý và rõ
ràng. Đây không phải là những phẩm chất theo xu hướng — nhưng chúng là những phẩm
chất trường tồn.
Từ Bề trên Địa phương đến Mục tử Hoàn vũ
Giáo hội học mà Đức Leo XIV nêu ra trong tác phẩm đầu tiên này khẳng định rằng
Giáo hội, ở mọi bình diện, không chỉ là một bộ máy quan liêu hay phong trào xã
hội. Đó là Thân thể của Chúa Kitô, được Chúa Thánh Thần thúc đẩy và được quản
lý thông qua các cấu trúc phục vụ cho sự hiệp thông. Trí tưởng tượng thần học của
ngài liên kết giữa địa phương và hoàn cầu, cho thấy sức khỏe của Giáo hội phụ
thuộc vào sức sống cơ sở và vai trò thống nhất của thừa tác vụ Phêrô.
Bây giờ, với tư cách Người kế vị Thánh Phêrô và Đại diện của Chúa Kitô, Đức Leo
nắm giữ chức vụ cao nhất có thẩm quyền hữu hình trong Giáo hội. Các quyết định
của ngài có thể sẽ không giống như các mệnh lệnh từ trên xuống mà giống như những
sự phân định được đưa ra sau khi tham khảo ý kiến của những người khác. Đây là
phong cách lãnh đạo mà một số người có thể mô tả là "đồng nghị" — mặc
dù không theo nghĩa lỏng lẻo hơn, bỏ ngỏ như thuật ngữ này thường được sử dụng
trong những năm gần đây.
Đúng hơn, phiên bản đồng nghị này có thể giống với sự hợp tác có trật tự, không
phải là thử nghiệm mở. Trong luận văn, cấp trên được mô tả là “nguyên tắc thống
nhất cho cộng đồng” — một nhân vật biết lắng nghe, đúng vậy, nhưng cũng thực
thi thẩm quyền một cách chính trực. Trong viễn cảnh này, Giáo hội không phải là
một xã hội tranh luận mà là một cơ thể gắn kết với nhau trong một sứ mệnh
chung, được hướng dẫn bởi Mặc khải thần linh và ân sủng của Thiên Chúa.
Những gì mà Thư mục tiết lộ
Đối với những độc giả có con mắt kỹ thuật hơn, thư mục này rất đáng chú ý. Nó
chứa nhiều nguồn kinh điển, lịch sử và thần học, phản ảnh một học giả làm việc
tại giao điểm của truyền thống và cải cách. Một số điểm nổi bật:
Độ chính xác về mặt pháp lý. Các tài liệu tham khảo về Bộ luật Giáo luật
năm 1917 và 1983, các bình luận và biên bản về giáo luật cho thấy Cha Prevost
coi trọng cấu trúc pháp lý của Giáo hội. Những nguồn này không phải là những
suy nghĩ sau này — chúng là trung tâm về mặt thần học. Thư mục của ngài bao gồm
các nhà kinh điển học lớn của thế kỷ 20 như Cappello, Beyer, Woestman, Wernz,
Vidal, Orsy và Andrés Gutíerrez.
Nguồn gốc Augustinô. Với nhiều tác phẩm về Quy luật của Thánh Augustinô,
Hiến pháp Augustinô và lịch sử của dòng, danh mục tài liệu tham khảo cho thấy
viễn kiến của ngài được định hình sâu sắc như thế nào bởi lý tưởng về cộng đồng
huynh đệ và thẩm quyền như một hình thức phục vụ.
Cam kết sau công đồng. Các tài liệu tham khảo rộng rãi về các tài liệu của
Công đồng Vatican II và các nhà thần học như Yves Congar phản ảnh cam kết đổi mới
của Công đồng — không phải là sự đứt gãy với quá khứ, mà là một công trình phát
triển hữu cơ.
Chiều sâu lịch sử. Việc đưa vào các nguồn tài liệu của giáo phụ và thời
trung cổ — chẳng hạn như Patrologia Latina (giáo phụ học
Latinh), Suarez và Tierney — chỉ ra một học giả diễn giải hiện tại của Giáo hội
thông qua sự khôn ngoan của quá khứ.
Tóm lại, các nguồn tài liệu gợi ý một giáo hoàng có giáo hội học mang tính giáo
luật, tâm linh và có cơ sở lịch sử — một mục tử-học giả cai trị không phải bằng
khẩu hiệu, mà bằng cấu trúc và viễn kiến. Luận án của ngài dựa trên nhiều nhà
tư tưởng chính thống — một số người theo truyền thống sâu sắc, những người khác
được định hình bởi aggiornamento của Vatican II — báo hiệu một
tư duy pháp lý vừa có gốc rễ vừa có khả năng phản ứng, không chịu ơn bất cứ trường
phái hay hệ tư tưởng nào.
Một Giáo hoàng cho thời điểm này
Nhiều người Công Giáo ngày nay đang tự hỏi: Liệu vị Giáo hoàng mới này có mang
lại sự sáng tỏ khi sự nhầm lẫn đã len lỏi vào không? Liệu ngài có khôi phục lại
niềm tin khi nó đã bị lung lay không? Luận án của Đức Leo XIV, không hề trừu tượng,
mà nói trực tiếp đến thời điểm này. Luận án cho thấy một nhà lãnh đạo coi trọng
đối thoại nhưng không coi trọng sự hỗn loạn; tham vấn nhưng không coi trọng sự
nhầm lẫn. Ngài lãnh đạo bằng bàn tay vững vàng và trái tim được hình thành từ
luật pháp, lời cầu nguyện và cộng đồng.
Trong khi triều đại giáo hoàng của Đức Leo XIV chỉ mới bắt đầu, những bài viết
đầu tiên của ngài phản ảnh sự tôn trọng sâu sắc đối với nhiều điều mà người
Công Giáo ngày nay mong muốn: một Giáo hội lắng nghe, một người chăn chiên đồng
hành cùng dân của mình và một viễn kiến về sự lãnh đạo không làm im lặng các
tín hữu mà đưa họ vào sự hiệp thông sâu sắc hơn. Tuy nhiên, không giống như các
hình thức đồng nghị tự do hơn được thấy trong những năm gần đây, cách tiếp cận
của Đức Leo XIV có vẻ được xác định rõ ràng hơn về mặt pháp lý và được neo giữ
chặt chẽ hơn. Sự nhấn mạnh của ngài về việc tôn trọng quyền tự quyết của các cộng
đồng địa phương không nên bị nhầm lẫn với sự phi cam kết. Thay vào đó, nó phản ảnh
sự tin tưởng vào Thân thể huyền nhiệm của Chúa Kitô — một sự tin tưởng không
bao giờ tách rời khỏi các nghĩa vụ rộng lớn hơn của chức vụ giáo hoàng. Địa
phương và hoàn cầu được gắn kết với nhau không phải trong sự căng thẳng, mà là
trong sự phục vụ lẫn nhau.
Như ngài đã nêu trong phần "Dẫn nhập" của luận án: "Cuộc đấu
tranh nhằm tìm ra cách tốt nhất để sống theo thẩm quyền và sự vâng phục trong đời
sống tu trì vẫn chưa kết thúc". Chắc chắn là chưa — và dưới thời Đức Leo
XIV, cuộc đấu tranh đó có thể diễn ra theo hình thức có trật tự hơn, theo khuôn
mẫu chính thống: một cuộc đấu tranh tin tưởng vào luật của Giáo hội như một hồng
phúc, không phải là một trở ngại.
Tu sĩ mặc áo trắng
Chiếc áo chùng trắng của giáo hoàng có thể mới mẻ, nhưng trái tim bên dưới nó
thì quen thuộc. Đó là trái tim bồn chồn của một linh mục dòng Augustinô, người
đã dành cả cuộc đời để suy nghĩ và cầu nguyện về cách tốt nhất để phục vụ Chúa
Kitô và dân Chúa. Như luận án của ngài đã nêu rõ, thẩm quyền mà Đức Giáo Hoàng
Leo XIV hiện nắm giữ sẽ không được định hình bởi tham vọng, mà bởi thập giá;
không phải bởi sự chinh phục, mà bởi cộng đồng. Nó cũng sẽ không được ứng biến.
Nó sẽ được thực hiện một cách kiên quyết, rõ ràng và với tình yêu thương.
Đây không phải là linh cảm — mà là sự xác nhận. Luận án của ngài không đảo ngược
các kỳ vọng — mà khẳng định chúng. Đây là một Giáo hoàng coi sự lãnh đạo là ân
sủng có trật tự, coi trọng luật pháp không phải để kiểm soát mà để hiệp thông,
và tin tưởng sâu sắc vào sức mạnh của sự phục vụ thầm lặng và trung thành. Có lẽ
đó chính là điều mà Giáo hội cần bây giờ: không phải là một cuộc cách mạng, mà
là sự trở lại — với sự rõ ràng, với lòng bác ái và với sự khôn ngoan của một tu
sĩ giản dị biết cách lãnh đạo bằng cách phục vụ.
______________________
(*) Brendan Towell giảng dạy tại một trường Công Giáo tư thục ở Giáo phận
Camden và sống cùng gia đình tại Tổng giáo phận Philadelphia. Ông quan tâm đến
Nghiên cứu Augustinô, Thần học Về nguồn (Ressourcement) và di sản thần học của
Đức Giáo Hoàng Benedict XVI. Trang web của ông là BrendanTowell.com.