HAI BÀI VIẾT VỀ EDITH STEIN, NHÂN LỄ KÍNH THÁNH NỮ TERESA BENEDICTA THÁNH GIÁ

 Hai bài viết về Edith Stein, nhân lễ kính Thánh Nữ Teresa Benedicta Thánh Giá

Vũ Văn An  10/Aug/2025

 

Nhân ngày lễ kính Thánh Edith Steine, triết gia tử đạo, tức Thánh Teresa Benedicta Thánh Giá,Thứ Bảy, ngày 9 tháng 8 năm 2025, tạp chí The Catholic Thing đã cho đăng hai bài viết về bà, hai bài viết tuy “khác nhau nhưng bổ trợ cho nhau về cuộc đời và tư tưởng của bà” Và tờ tạp chí này khuyến khích “những ai muốn tìm hiểu thêm có thể đăng ký bằng cách nhấp vào đây để tham gia khóa học của Elizabeth Mitchell về cuốn sách tuyệt vời "Khoa học về Thập giá" của Edith Stein, sẽ khai giảng vào ngày 10 tháng 9”.

1. Edith Stein và Tâm hồn Phụ nữ
Của Richard A. Spinello

Những tranh cãi vẫn tiếp diễn về bản chất và vai trò của phụ nữ khi xã hội hiện đại ngày càng tiến gần hơn đến việc chấp nhận một nền nhân chủng học phi giới tính. Trong Thế vận hội Olympic gần đây nhất, khán giả đã được chứng kiến màn trình diễn siêu thực về những người đàn ông sinh học đánh bại các nữ võ sĩ. Những người phản đối được thông báo rằng không có phương pháp khoa học nào để phân biệt nam giới với nữ giới.

Tư duy thế tục đã đánh mất ý nghĩa của việc trở thành một người phụ nữ. Có nhiều lý do dẫn đến sự ra đi bi thảm này của nữ tính, nhưng lý do quan trọng nhất là sự phủ nhận tính siêu việt, che khuất ánh sáng soi rọi chân lý về nhân tính của chúng ta. Như Carrie Gress đã chỉ ra, ảnh hưởng độc hại của chủ nghĩa nữ quyền phản Kitô giáo đã dẫn đến “sự kết thúc của phụ nữ” bởi vì chúng ta không có câu trả lời cho câu hỏi điều gì làm nên một người phụ nữ.

Nhân ngày lễ kính Edith Stein, Thánh Teresa Benedicta Thánh Giá, thật thích hợp khi chúng ta tham khảo tác phẩm của bà về những vấn đề này bởi sự cởi mở sâu sắc của nó đối với sự hiện sinh nhân bản. Nếu chúng ta muốn tái cấu trúc ý niệm về nữ tính, cuốn sách táo bạo và thông minh của bà, Woman, là một điểm khởi đầu lý tưởng.

Những chi tiết về cuộc đời bà đã được nhiều người biết đến. Bà là một nhà vô thần Do Thái lỗi lạc, người đã học triết học dưới sự hướng dẫn của nhà hiện tượng học nổi tiếng Edmund Husserl. Bà đã trở lại Công Giáo sau khi đọc tự truyện của Thánh Teresa thành Avila. Vài năm sau, bà trở thành một nữ tu dòng Cát Minh. Khi Đức Quốc xã nhắm vào những người Do Thái trở lại đạo ở Hà Lan, bà bị đưa đến trại Auschwitz, nơi bà bị hành quyết vào ngày 9 tháng 8 năm 1942.

Sau cuộc trở lại đạo đầy kịch tính, bà đã tiếp xúc với siêu hình học của Thánh Tôma Aquinô, điều này đã để lại ấn tượng sâu sắc trong sự phát triển triết học của bà. Bà không phải là một người theo chủ nghĩa Tôma theo nghĩa chặt chẽ, nhưng tác phẩm lớn nhất của bà, Hữu hạn và Vĩnh cửu, chắc chắn mang cảm hứng từ chủ nghĩa Tôma. Bà đã tìm ra một cách độc đáo để hài hòa triết học hiện tượng học hiện đại với triết học Tôma thời trung cổ.

Stein tiếp bước Thánh Tôma bằng cách ủng hộ một nhân học hình thái, một ý tưởng cũ mang nguồn gốc Aristốt: con người là một thể thống nhất tự nhiên và không thể phân chia của một thể xác vật chất và một linh hồn thiêng liêng. Linh hồn thấm nhuần thể xác khi nó hợp nhất tất cả các khía cạnh thể chất và tinh thần khác nhau của mỗi người.

Trong tác phẩm Woman, mục tiêu chính của Stein là chứng minh bản chất đặc trưng của nữ giới, không chỉ bắt nguồn từ thể xác mà còn từ linh hồn. Giới tính của một người được xác định bởi trật tự cơ thể được linh hồn định sẵn, vốn được linh hồn hình thành, vốn đã là nam hoặc nữ. Do đó, sự khác biệt về giới tính đại diện cho hai cách thức không thể giản lược để trở thành một thực thể sống động, mang tính cá nhân.

Khi tuyên bố rằng có sự khác biệt giữa linh hồn nam và nữ, Stein đã tách khỏi Thánh Tôma, người cho rằng linh hồn là như nhau đối với mọi thành viên của loài người. Đối với Thánh Tôma, linh hồn trở nên khác biệt khi nó được hợp nhất với một cơ thể có giới tính. Nhưng đối với Stein, linh hồn khác biệt trước khi nó hợp nhất và làm sống động một cơ thể nam hoặc nữ, vì vậy một người trở nên nữ tính không chỉ vì cơ thể mà còn vì linh hồn của họ.

Vì vậy, Stein nói về một "loài kép" bởi vì những khác biệt bất biến giữa nam và nữ. Tầm nhìn nhân học tinh tế của Stein có ý nghĩa đối với việc hiểu được hệ tư tưởng chuyển giới đã làm suy yếu sự thống nhất sâu sắc giữa thể xác và linh hồn của con người như thế nào.

Chuyển giới là một cuộc nổi loạn chống lại sự hữu hạn thấm nhuần trong bản thể chúng ta. Như Stein khẳng định, không ai là nguồn gốc sự hiện hữu của chính mình, mà là một tạo vật được Chúa tạo ra, dù là nam hay nữ. Nếu Edith Stein đúng, cả thể xác lẫn tâm hồn đều đặt ra những ràng buộc tự nhiên nhất định lên lựa chọn và khát vọng của chúng ta. Hơn nữa, những người ủng hộ chủ nghĩa chuyển giới sẽ muốn chúng ta tin rằng Thiên Chúa đã sai lầm khi truyền một linh hồn nữ vào cơ thể nam giới.

Nhân chủng học của Stein trở thành nền tảng cho những suy gẫm của bà về bản chất của phụ nữ. Bởi vì họ sở hữu một linh hồn khác, phụ nữ về bản chất cũng khác với nam giới, nhưng sự khác biệt đó thể hiện cụ thể như thế nào?

Nói một cách đơn giản, điều làm nên một người phụ nữ chính là thiên chức làm mẹ của họ. Những phẩm chất nữ tính của người phụ nữ, chẳng hạn như sự tương cảm [empathy], sự quan tâm và sự nhạy cảm về mặt đạo đức, khiến họ trở nên lý tưởng cho thiên chức làm mẹ và làm bạn đời. "Thân xác và tâm hồn của người phụ nữ được tạo ra không phải để chiến đấu và chinh phục mà là để trân trọng, bảo vệ và gìn giữ."

Phụ nữ cũng được bảo vệ tốt hơn khỏi cái nhìn cắt xén hoặc phiến diện về người khác. Và điều này rất quan trọng bởi vì sứ mệnh của người phụ nữ bao gồm việc thấu hiểu toàn thể con người được người phụ nữ chăm sóc. Mặc dù đúng là không phải tất cả phụ nữ đều sinh con, nhưng mỗi người phụ nữ đều có khả năng bẩm sinh về nhiều hình thức làm mẹ về mặt tâm lý hoặc tinh thần.

Tuy nhiên, sự dị biệt hóa giới tính này lại mang một sự thống nhất cơ bản hơn. Đàn ông và đàn bà cùng chia sẻ một bản chất con người chung bởi vì họ có cùng một cấu trúc bản thể: một bản thể bản vị bao gồm một cơ thể vật chất được linh hoạt bởi một linh hồn trí tuệ. Điểm chung này, trong đó chúng ta khám phá ra sự phân biệt giữa nam và nữ, ngụ ý rằng họ có những năng khiếu và tài năng sáng tạo tương tự nhau.

Theo Stein, “Không phụ nữ nào chỉ là phụ nữ; giống như đàn ông, mỗi người đều có chuyên môn và tài năng riêng, và tài năng này mang lại cho họ khả năng làm việc chuyên nghiệp.”

Vì vậy, thiên chức tự nhiên của người phụ nữ là làm bạn đời và làm mẹ không nên ngăn cản họ làm việc trong các ngành nghề khác, đặc biệt là những ngành nghề như y khoa và giáo dục, vốn đề cao những năng khiếu nữ tính của họ. Đồng thời, chúng ta phải thừa nhận phẩm giá và sự xuất sắc tối cao của việc làm mẹ và hôn nhân, những điều nâng tầm thiên chức này so với các nghề nghiệp trần tục khác.

Liệu luận đề đầy khiêu khích của Edith Stein về tâm hồn phụ nữ có đúng không, hay việc bà tái phục Thánh Tôma một cách sáng tạo đã sai lầm? Liệu sự bất cân xứng của giới tính có sâu xa hơn nhiều so với cơ thể được phân biệt giới tính?

Bất kể người ta trả lời những câu hỏi này như thế nào, chúng ta đều có thể đồng ý rằng tiếng nói của bà nên có một vị trí đặc biệt trong dàn hợp xướng nữ quyền hiện đại, bởi đó là tiếng nói trong trẻo của một vị thánh và triết gia trung thành, người có thể giải phóng mầu nhiệm đầy quyến rũ của nữ tính khỏi sự mơ hồ.

 

Thánh Edith Stein của Neilson Carlin, 2023 [Nghệ thuật & Thiết kế Tôn giáo Neilson Carlin]

 

Thánh Edith Stein của Neilson Carlin, 2023 [Nghệ thuật & Thiết kế Tôn giáo Neilson Carlin]

2. Vẻ đẹp Đánh thức Tâm hồn
Của Elizabeth A. Mitchell, S.C.D.

Vội vã nhìn chằm chằm vào điện thoại di động, chúng ta đã trở thành một xã hội không còn biết cách nhìn. Chúng ta thích nhắn tin hơn giao tiếp bằng mắt, thích thực tại ảo hơn thực tại có thực.

Về cơ bản, chúng ta đã trở nên miễn nhiễm với môi trường xung quanh, không bị ảnh hưởng bởi vẻ đẹp trước mắt. Nhưng chính sự thiếu hiểu biết này khiến chúng ta trở nên nghèo nàn cả về mặt cá nhân lẫn tập thể.

Ví dụ, khi đi bộ qua Cầu Luân Đôn, T.S. Eliot đã quan sát những linh hồn đã chết về mặt tinh thần, ông đã nhận xét, theo cách của Dante, "Tôi không nghĩ cái chết đã hủy diệt nhiều người đến vậy." ("Vùng đất hoang vu")

Tác phẩm nghệ thuật không chết, âm nhạc thiêng liêng không chết, kiến trúc không chết. Chính chúng ta mới là người chết!

Khi Nhà thờ Đức Bà Paris bị cháy, cả thế giới thương tiếc sự mất mát của một thực thể sống động. Nỗi đau buồn chung của chúng ta đã khiến chúng ta ngạc nhiên. Tại sao chúng ta lại cảm nhận sâu sắc sự mất mát của một công trình đến vậy? Con người hiện đại đã cho rằng công trình này chỉ còn là một hiện vật văn hóa. Trên thực tế, Nhà thờ là một đài phun nước mang lại sự sống theo những cách mà chúng ta không nhận thức được. Sức sống của Nhà thờ Đức Bà không thể bị dập tắt. Chính tâm hồn chúng ta phải được đánh thức để đáp lại sức mạnh của nó một lần nữa.

Hãy tưởng tượng đường chân trời New York không có Tượng Nữ thần Tự do, hay cảnh đêm Paris không có Tháp Eiffel. Chúng ta sẽ không ở Rome nếu không có Đấu trường La Mã; Chúng ta lạc lõng giữa London khi không có cây cầu của nó.

Bản sắc dân tộc và cộng đồng của chúng ta được in đậm dấu ấn bởi những báu vật nghệ thuật và kiến trúc này. Do đó, nghệ sĩ có một vai trò độc đáo trong việc hỗ trợ điều mà Thánh Edith Stein gọi là "sự hồi sinh của một cộng đồng thông qua thế giới giá trị".

Linh hồn của những người đã chết về mặt tinh thần có thể được đánh thức trở lại với cuộc sống đích thực, tràn đầy tâm hồn bằng cách gặp gỡ cái đẹp. Vai trò của nghệ sĩ trong việc tạo điều kiện cho sự thức tỉnh này thông qua tác phẩm nghệ thuật là vô cùng quan trọng.

Trong chừng mực (cuộc đời của một người) được kết tinh trong các 'tác phẩm' khách quan, Stein đặt ra trong Triết học Tâm lý học và Nhân bản, "nó có thể trở thành tài sản chung của quốc gia hoặc nhân loại, hoặc nó có thể tác động đến tâm trí của một cộng đồng này hay cộng đồng khác, và do đó, đến sự phát triển tính cách và tiến trình sống tiếp theo của cộng đồng đó."

Ở đây, chúng ta có thể nghĩ đến tác động lan tỏa của tài năng của Ngài Christopher Wren đối với thành phố London và sự hồi sinh văn hóa của cảnh quan kiến trúc Anh. London của Wren ra đời sau trận Đại hỏa hoạn năm 1666 đã phá hủy phần lớn cảnh quan thành phố thời Trung cổ. Các tác phẩm của ông trở thành thứ mà Stein gọi là "tài sản chung của quốc gia".

Thật trùng hợp, bia mộ của Wren tại Nhà thờ St. Paul, được dịch từ tiếng Latinh, có nội dung: "Bên dưới là nơi an nghỉ của Christopher Wren, người đã xây dựng nhà thờ và thành phố này; người đã sống hơn chín mươi tuổi, không phải vì bản thân mình, mà vì lợi ích công cộng. Nếu bạn tìm kiếm đài tưởng niệm ông, hãy nhìn xung quanh. - Si monumentum requiris, circumspice."

Tuy nhiên, bên cạnh việc ca ngợi vai trò quan trọng của những tác phẩm nghệ thuật như vậy, Stein cũng đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng của di sản văn hóa của các nền văn minh. Bà giải thích, một nền văn minh đã "tự tạo ra một nguồn suối vô tận, từ đó nó luôn có thể khơi nguồn những sức mạnh mới." Nhưng chúng ta có thể để những nguồn suối văn hóa này ngủ yên.

Khả năng đáp ứng vẻ đẹp của tâm hồn có thể tạm thời bị tắt:

Một nhánh của nền văn minh có thể ""Vô tận" trong khi dân tộc mà nó mang ơn vẫn tồn tại, và không chỉ khi chính dân tộc đó lụi tàn. Khi đó, thực sự không phải nền văn minh đã chết - sự sống của nó vẫn trường tồn vĩnh cửu. Thay vào đó, chính những tâm hồn mà nền văn minh nên ban tặng sự sống. Một số tầng lớp của sự sống đã bị tắt đi. Việc nền văn minh chưa chết được chứng minh bởi thực tế là nó có thể trải qua một "sự phục hưng" bất cứ lúc nào. Nó chỉ cần được khám phá lại để trở nên vận hành và ban tặng sức mạnh.

Đối với Stein, ý nghĩa vô tận được tác phẩm nghệ thuật bộc lộ chứa đầy năng lực tiềm tàng, giống như thức ăn hay củi đốt. Sự gặp gỡ của tinh thần con người với năng lực tiềm tàng này chuyển hóa nó thành sức mạnh động lực, năng động bên trong chúng ta. Do đó, việc tiếp xúc với cái đẹp chính là sự sống. Khi một tác phẩm văn học tiếp thêm sức sống cho tâm hồn chúng ta, khi một bản nhạc cổ điển làm mới tinh thần chúng ta, chúng ta đang hấp thụ sức sống của cái đẹp.

Trong cuộc đời mình, Stein đã chủ động khai thác những "sức mạnh thúc đẩy" đó từ các nguồn nghệ thuật. Dưới gánh nặng nặng nề Trong công việc học tập của mình, bà đã tìm kiếm nguồn sức mạnh mới từ các tác phẩm của Shakespeare:

Nếu có điều gì có thể làm mẹ tôi buồn lòng trong những ngày đó, thì đó chính là khối lượng công việc khổng lồ mà tôi đang gánh vác... Phải đến khoảng mười giờ tối tôi mới bắt đầu chuẩn bị cho các lớp học ngày hôm sau. Nếu trong lúc đó, tôi mệt mỏi đến mức không thể nắm bắt được gì nữa, tôi sẽ đọc một chút Shakespeare. Điều đó đã tiếp thêm sức sống cho tôi đến mức tôi có thể bắt đầu lại.

Vì vậy, trong một thời đại suy thoái về mặt tinh thần như thời đại của chúng ta, vẫn còn hy vọng, hy vọng lớn lao! Vẻ đẹp có sức sống. Và chúng ta có thể được đổi mới và hồi sinh để sống một cuộc sống tràn đầy tâm hồn qua mỗi lần gặp gỡ. Tầm nhìn nghệ thuật của Stein rất cần thiết ngày nay để dạy chúng ta cách gặp gỡ cái đẹp, được nó biến đổi và nâng đỡ, để đến lượt chúng ta, chúng ta có thể biến đổi và nâng đỡ người khác và được hiệp thông với Chúa.

Như bia mộ của Wren đã viết, hãy nhìn xung quanh, tất cả mọi người! Hãy nhận ra, đón nhận và phát huy di sản văn hóa, trí thức và thiêng liêng của bạn. Bằng cách đó, bạn có thể đánh thức tâm hồn bạn, tâm hồn của thế hệ này, và cả thế hệ mai sau, để khơi nguồn sống cho những điều tốt đẹp, chân thật và cao đẹp.

[Chuyển thể từ tác phẩm St. Edith Stein’s Aesthetic. Beauty and Sanctity: Masterpiece of the Divine Artist của Elizabeth A. Mitchell, với Lời tựa của Đức Hồng Y Raymond Leo Burke, do Gracewing xuất bản, Vương quốc Anh.]

 

https://vietcatholic.net/News/Html/297381.htm