Đức Giáo Hoàng Leo và Ordo Amoris
Vũ Văn An 01/Aug/2025
Daniel B. Gallagher, trên the Catholic Thing, Thứ Sáu, 23
tháng 5, 2025, nhận định rằng: Không ai phải chịu sự giám sát gắt gao hơn một vị
tân Giáo Hoàng. Các chính trị gia có chiến dịch tranh cử để công khai những
thành tích trong quá khứ và đề xuất cho tương lai. Hy vọng là các Hồng Y sẽ
không bao giờ tham gia chiến dịch tranh cử. Vì vậy, những chi tiết về cuộc đời
của Đức Giáo Hoàng Leo đã chuyển từ mối quan tâm về gia đình và bạn bè sang mối
quan tâm về toàn thế giới. Cứ hỏi các anh em của ngài thì biết.
Bài đăng của Đức Hồng Y Prevost trên X có nội dung: "JD Vance đã sai: Chúa
Giêsu không yêu cầu chúng ta xếp hạng tình yêu của mình dành cho người
khác." Tuy nhiên, có một vấn đề ở đây. Đây không phải là lời của Đức Hồng
Y. Chúng là của Kat Armas, người mà Prevost đã đăng lại bài bình luận.
Trước khi Đức Phanxicô qua đời, tôi đã chỉ ra trên trang web này sự thật trong
cách diễn giải của Armas về ordo amoris[trật tự tình yêu], nhưng
cũng cảnh báo về những thiếu sót của nó. Tương tự như cách diễn giải của James
Orr.
Lịch sử của ordo amoris rất phức tạp và lý luận khá tinh tế.
Nhưng vì chúng ta có một vị giáo hoàng dòng thánh Augustinô với vẻ ngoài quan
tâm đến bình luận của Armas, tôi muốn cải thiện nỗ lực ban đầu của mình để hiểu
khái niệm này.
Đô thành Thiên Chúa [city of God] của Thánh Augustinô là một nỗ lực
đầy tham vọng nhằm giải thích mối quan hệ giữa thế tục và vĩnh cửu theo đức tin
Kitô giáo. Ngài mô tả ba cách hiểu chung về cách con người đi sai đường.
Cách thứ nhất là chúng ta đơn giản không biết đủ. Chúng ta thiếu hiểu biết, và
cách duy nhất để vượt qua sự thiếu hiểu biết khiến chúng ta làm điều ác là biết
nhiều hơn. Nếu chúng ta chỉ biết tất cả các hoàn cảnh xung quanh một lựa chọn đạo
đức và hoàn thiện việc sử dụng luận lý học để suy ra hành động đúng đắn, chúng
ta sẽ không bao giờ sai lầm. Miễn là chúng ta được tự do thực hiện hành động đó,
chúng ta không thể không thực hiện nó vì sức mạnh để thực hiện nó hoàn toàn nằm
trong chính chúng ta.
Điều này mô tả sơ lược quan điểm Pelagiô mà Thánh Augustinô đã mạnh mẽ chỉ
trích, nhấn mạnh rằng sự cứu rỗi của chúng ta cuối cùng phụ thuộc vào ân sủng của
Thiên Chúa chứ không phải vào sự hoàn thiện bản thân của chúng ta. “Lạy Chúa,”
Thánh Augustinô viết, “xin ban cho điều Chúa truyền dạy, và truyền dạy điều
Chúa mong muốn.” Nói cách khác, “Con hoàn toàn không thể đạt được điều Chúa
truyền dạy bằng sức mạnh của riêng con, vậy xin ban cho con ơn biết rằng Chúa
truyền dạy điều đó chính là vì Chúa, Đấng Toàn Thiện, mong muốn điều đó.”
Cách thứ hai dẫn đến sai lầm phần lớn phụ thuộc vào các yếu tố bên ngoài bởi vì
chúng ta đang tham gia vào một cuộc đấu tranh vũ trụ giữa hai nguyên lý tối thượng,
ánh sáng và bóng tối. Theo quan điểm này, phần lớn những gì chúng ta trải nghiệm
xảy ra là do các vì sao (chiêm tinh học) hoặc do may mắn. Mặc dù chúng ta tự
do, nhưng hành động đạo đức của chúng ta phần lớn được hình thành bởi những gì
nằm ngoài chúng ta, bất kể ý định, ý chí và sức mạnh của chúng ta.
Người Samaritanô nhân
hậu của Eugène Delacroix, 1852 [Bảo tàng Victoria & Albert, London]
Điều này mô tả sơ lược quan điểm Manikêô mà Thánh Augustinô
đã kịch liệt lên án, gọi đó là “mê tín ấu trĩ”. Ngài phản bác lại bằng cách viết,
“Con đã nếm trải Chúa, giờ con đói khát hơn nữa.” Nói cách khác, “Tôi đã cảm nhận
được điều gì đó khoan khoái, và nó khơi dậy trong tôi khao khát được nhiều hơn
nữa.”
Việc Thánh Augustinô trình bày về con đường thứ ba đã để lại dấu ấn vĩnh cửu
không chỉ trên tín lý Kitô giáo mà còn trên cách chúng ta diễn giải lịch sử và
phân biệt giữa vĩnh cửu và thế tục. Nó là nền tảng cho một quan niệm mới về ordo
amoris.
Không chỉ đơn giản là chúng ta không đủ hiểu biết (thuyết Pelagiô) hay bị mắc kẹt
trong một cuộc đấu tranh vũ trụ (thuyết Manikêô). Đúng hơn, chúng ta bị thôi
thúc bởi một tình yêu mãnh liệt dành cho điều thiện nhưng lại thất bại thảm hại
trong việc đạt được nó. Chúng ta nhận thức được một động lực nội tại thúc đẩy
chúng ta yêu thương, nhưng chúng ta được tự do hoặc yêu điều ác hoặc yêu điều
thiện. Và thường xuyên hơn không, chúng ta thấy mình bị mắc kẹt trong điều ác
nhưng lại khao khát điều thiện. Điều này, nói một cách đơn giản, chính là “tội
tổ tông”, và chỉ có một lối thoát duy nhất: “Lòng chúng con khắc khoải cho đến
khi tìm được sự bình an trong Chúa.”
Điều này dẫn Thánh Augustinô đến việc định nghĩa “nhân đức” đơn giản là ordo
amoris, “trật tự của tình yêu” (Đô Thành Thiên Chúa, XV, 22).
Nói cách khác, khi chúng ta thực sự nhân đức, chúng ta có thể sắp xếp những điều
tốt đẹp cụ thể khác nhau trong cuộc sống của mình theo mối liên hệ cố hữu của
chúng với Đấng Thiện Hảo Duy Nhất, Thiên Chúa. Vì vậy, sống theo ordo
amoris không chỉ đơn giản là yêu gia đình hơn đất nước và đất nước hơn
thế giới. Nó cũng không phải là việc sắp xếp theo thứ bậc một loạt các tình yêu
riêng biệt và riêng rẽ dành cho x, y và z. Đúng hơn, đó là mở lòng mình ra với
Đấng Thiện Hảo Duy Nhất, thừa nhận Người là Chúa Giêsu Kitô, và bằng cách phó
thác hoàn toàn cho Người, để Người sắp xếp những ham muốn đa dạng và phong phú
của tôi đối với những điều tốt đẹp cụ thể chỉ dành riêng cho Người.
Thánh Augustinô ủng hộ định nghĩa này bằng lời cầu xin của “Hôn thê Chúa Kitô”
trong Sách Diễm Ca: Ordinate in me caritatem! (“Sắp xếp lòng
bác ái trong con!”). Ngài tiếp tục giải thích rằng sự Sa Ngã không chỉ đơn thuần
là việc trộn lẫn tình yêu của chúng ta, mà đúng hơn là sự xáo trộn tình yêu duy
nhất mà chúng ta được tạo ra để đạt được. Ngài nhấn mạnh thảm họa tột cùng của
sự bất tuân ban đầu của con người bằng cách thêm vào ba từ khác nhau cho “tình
yêu” thành “trật tự” (caritas, dilectio và amor).
Vì vậy, mô tả của Armas về tình yêu Kitô giáo như một tình yêu “bắt đầu từ gần
gũi” và mở rộng “ra bên ngoài” nghe có vẻ đúng, nhưng cách bà mô tả quá đơn giản
về ý tưởng Kitô giáo về ordo amoris như một tình yêu “phải được
xếp hạng… với gia đình đứng đầu” chỉ là một ngụy biện. Đọc kỹ tác phẩm của
Thánh Tôma Aquinô – người mà Armas gán cho “khái niệm thời trung cổ” về ordo
amoris này – cho thấy ngài hoàn toàn theo trường phái Augustinô theo
nghĩa được mô tả ở trên.
Cũng gây hiểu lầm không kém là gợi ý của Orr cho rằng quan niệm cổ điển về ordo
amoris – tức là “ý tưởng cho rằng chúng ta phải cấu trúc chứ không phải
tiêu tan kho tàng tình cảm và lòng trung thành hữu hạn và mong manh của mình” –
“không làm gì để làm suy yếu sự nhấn mạnh mang tính cách mạng của Kitô giáo về
giá trị vô giá của mỗi con người”. Sự kiện là quan niệm Kitô giáo về ordo
amoris đã hoàn toàn thay đổi quan niệm cổ điển đó, như Thánh Augustinô
đã dày công lập luận trong cuốn Đô Thành Thiên Chúa.
Ít nhất, việc Đức Leo đăng lại bài viết của Armas cho thấy Đức Giáo Hoàng đang
suy gẫm rất kỹ về ordo amoris, như bất cứ tu sĩ Augustinô cũng sẽ
làm.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét