ĐỨC GIÁO HOÀNG LÊ-Ô, NHÀ TOÁN HỌC: NHỮNG NGƯỜI CÔNG GIÁO CÓ ĐẦU ÓC TOÁN HỌC TUYÊN BỐ GIÁO HOÀNG LÀ MỘT TRONG SỐ HỌ

 

Đức Giáo Hoàng Leo, Nhà toán học: Những người Công Giáo có đầu óc toán học tuyên bố Giáo hoàng là một trong số họ

Vũ Văn An  05/Jun/2025

 

Các nhà toán học Công Giáo đang có một khoảnh khắc. (ảnh: Minh họa của Register Staff / Nguồn hình ảnh Shutterstock)

 

Đức Thánh Cha được cho là chuyên gia toán học đầu tiên trở thành giáo hoàng – và những người đam mê toán học nói rằng đã đến lúc rồi.

Đó là nhận định của Matthew McDonald đăng trên National Catholic Register ngày 5 tháng 6 năm 2025.

“Giáo hoàng người Mỹ đầu tiên” không phải là điều đầu tiên mà nhà toán học Martin Nowak nghĩ đến khi cựu Hồng Y Robert Prevost xuất hiện trên ban công nhìn ra Quảng trường Thánh Phêrô vào tháng trước.

Thay vào đó, ông tập trung vào tên mới của vị Giáo hoàng.

“Leo” có ba chữ cái. Và danh hiệu của ngài — XIV, hoặc 14 — đứng sau đó. Ghép chúng lại với nhau và bạn sẽ được gì?

3 … 1 … 4 — 3.14.

“Vậy thì đó là Giáo hoàng của hằng số Pi. Ý nghĩ đó xuất hiện trong đầu tôi ngay lập tức — chúng ta có thể nghĩ về ngài như Giáo hoàng Pi,” Nowak, một giáo sư toán học và sinh học tại Đại học Harvard và là một người Công Giáo, nói với Register.

Pi — tỷ lệ giữa chu vi của một hình tròn và đường kính của nó — là một con số vô hạn và là một trong nhiều khái niệm mà Bob Prevost, như ngài được biết đến trước khi bước vào đời sống tu trì, có thể đã nghiên cứu khi còn là sinh viên chuyên ngành toán tại Đại học Villanova từ năm 1973 đến năm 1977.

Một cuộc tìm kiếm không đầy đủ của Register đã phát hiện ra rằng trước khi Đức Leo XIV được bầu vào ngày 8 tháng 5, không có vị giáo hoàng nào học toán như một chuyên ngành chính trước khi trở thành giám mục của Rome, một giáo phận có lịch sử thống trị bởi các sinh viên thần học, triết học và luật giáo hội. (Đức Giáo Hoàng Leo cũng là một luật sư giáo hội, nhưng ngài đã học toán nhiều năm sau khi tốt nghiệp đại học.)

Điều đó có nghĩa là các nhà toán học Công Giáo đang có một khoảnh khắc của họ.

“Tôi không ngạc nhiên khi Đức Giáo Hoàng học toán, vì tôi tin rằng Chúa là một nhà toán học”, Nowak, tác giả của các cuốn sách Beyond (2024) và Within (2025), người có luận án tiến sĩ có tựa đề “Stochastic Strategies in the Prisoner’s Dilemma” (Chiến lược ngẫu nhiên trong thế tiến thoái lưỡng nan của tù nhân), cho biết.

“Thật hợp lý khi mục tử của Người trên Trái đất lại là một sinh viên toán học”, ông nói.

Prevost đã theo học trung học tại chủng viện Augustinô khi còn là một thiếu niên. Khi đến Villanova, một trường đại học Augustinô, ngài biết mình muốn gia nhập dòng Augustinô sau khi học đại học và cuối cùng trở thành một linh mục, và ngài đã làm được điều đó.

Vậy tại sao ngài lại chuyên ngành toán?

Đối với các nhà toán học, câu hỏi hay hơn là: Tại sao ngài lại không học?

“Thông thường, kiểu người muốn trở thành linh mục là kiểu người nhìn thấy trật tự, vẻ đẹp, sự thật và những điều siêu việt của tự nhiên trên thế giới, và những người nhìn thấy những điều này thường bị thu hút bởi toán học”, Brad Jolly, người chuyên ngành toán tại Đại học Michigan và đã làm việc 29 năm trong ngành thử nghiệm và đo lường điện tử, giúp đỡ các nhà sản xuất thiết bị y tế, cho biết.

Jolly, đến từ Longmont, Colorado, là người trở lại Công Giáo, không chỉ dấn thân vào toán học. Ông sưu tầm sách giáo khoa toán từ khắp nơi trên thế giới — khoảng 500 cuốn — và ông đã phát minh ra khoảng một chục câu đố toán học. Ông cũng phát triển các hoạt động toán học cho học sinh trường Công Giáo ở Uganda, như Catholic News Agency mô tả vào tháng 4 năm 2022. Ông có kế hoạch trình bày phương pháp giảng dạy toán lấy cảm hứng từ Công Giáo của mình, được gọi là “Uncommon Cor” (một cách chơi chữ từ tiếng Latin có nghĩa là “trái tim” và một hệ thống tiêu chuẩn giáo dục được gọi là “Common Core”), tại hội nghị toàn quốc của Viện Giáo dục Công Giáo Tự do ở Lincoln, Nebraska, vào tháng 7.

Trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại với Register, Jolly thừa nhận rằng nhiều người không thấy mối liên hệ rõ ràng giữa toán học và chức linh mục, và ông gọi tình huống đó là "đau lòng".

Ví dụ, ông thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa toán học và thần học hệ thống, nhằm mang lại trật tự và sự mạch lạc cho các giáo lý của Ki-tô giáo.

"Bạn chuyển từ cụ thể sang trừu tượng", Jolly giải thích. "Và toán học là nơi trẻ em thực sự có cơ hội đầu tiên".

Một ví dụ, Jolly nói, là lần một kinh sĩ hỏi Chúa Giêsu rằng trong số 613 điều răn trong Kinh thánh tiếng Do Thái, điều nào là quan trọng nhất, và Chúa Giêsu đã rút gọn chúng thành hai điều — yêu Chúa "hết lòng, hết linh hồn, hết trí khôn và hết sức lực" và yêu người lân cận "như chính mình" (Mác 12:28-34).

Ông nói rằng đó là kiểu lý luận mà Giáo hội có thể hưởng lợi.

“Có một Giáo hoàng có nền tảng toán học vào thời điểm như ngày nay quả là một phước lành. Tôi hy vọng rằng ngài sẽ sử dụng khả năng suy nghĩ về mọi thứ theo cách trừu tượng để giải quyết nhiều vấn đề cùng một lúc và đưa ra những cách giải quyết các vấn đề mang lại cho chúng ta những nguyên tắc”, Jolly nói. “Đó là những gì Chúa Giêsu đã làm”.

Tại sao Toán học lại khả hữu

Thời điểm là tất cả khi nói đến chuyên ngành đại học của vị Giáo hoàng tương lai. Nếu ngài học đại học sớm hơn vài năm, vào giữa những năm 1970, toán học sẽ không phải là lựa chọn của ngài.

Trước khi lớp tốt nghiệp năm 1972, các ứng viên cho chức linh mục trong Dòng Thánh Augustinô ở Tỉnh dòng Villanova được yêu cầu phải chuyên ngành triết học. Theo Cha dòng Augustinô Michael Di Gregorio, tác giả của bài báo “Câu chuyện về các tu sĩ Augustinô ở Bắc Mỹ, 1850-1920”, người đã trao đổi với Register qua email.

Prevost là ứng viên của Tỉnh dòng Chicago. Phải học chuyên ngành triết học là tình huống phổ biến đối với những người đàn ông muốn trở thành linh mục trong một dòng tu trước những thay đổi sau Công đồng Vatican II.

Thầy Benedictine Norman Hipps dạy toán tại Cao đẳng St. Vincent ở Latrobe, Pennsylvania, nơi thầy lãnh đạo với tư cách là hiệu trưởng từ năm 2010 đến năm 2019. Thầy được yêu cầu tập trung vào triết học khi còn là sinh viên đại học trong khi là ứng viên cho chức linh mục trong những năm 1960, thầy đã làm như vậy trong hai năm đầu tiên ở trường đại học. Chỉ sau khi thầy tuyên bố rằng mình không có ý định trở thành linh mục, thầy mới được phép chuyển chuyên ngành sang toán học. Cuối cùng, thầy đã lấy bằng Tiến sĩ toán học (tên luận án tiến sĩ: “Lý thuyết Thom/Boardman cơ bản cho đặc điểm P lớn hơn số không”).

Thầy Norman coi toán học là khóa đào tạo tuyệt vời cho một linh mục, ngay cả khi thầy không trở thành một linh mục.

“Toán học là một lĩnh vực thú vị để nghiên cứu, dù là nghiên cứu thuần túy hay ứng dụng. Nó vừa có sự nghiêm ngặt cần thiết — chứng minh điều gì đó cần chứng minh, rằng những người khác sẽ bị thuyết phục bởi lập luận của bạn — nhưng cũng đòi hỏi một lượng trực giác kha khá,” Thầy Norman nói với Register qua điện thoại.

“Về những điều mà một linh mục cần làm, cho dù đó là suy nghĩ đúng đắn, hay chú ý đến những cách khác nhau để nhìn nhận một tình huống, và đôi khi ngạc nhiên rằng điều gì đó có vẻ không đúng lại là đúng khi bạn ghép các mảnh ghép lại với nhau một cách đúng đắn, tôi nghĩ đó là một lĩnh vực tuyệt vời cho bất cứ ai muốn trở thành một thừa tác viên— hoặc tìm kiếm Chúa, nói theo ngôn từ đan viện,” thầy nói.

Sự thật vĩnh cửu

Toán học không phải là điều hiếm hoi đối với các ứng viên chức linh mục hiện nay.

Theo một nghiên cứu do Trung tâm Nghiên cứu Ứng dụng Tông đồ của Hội đồng Giám mục Công Giáo Hoa Kỳ thực hiện, khoảng 10% ứng viên chức linh mục được thụ phong vào mùa xuân năm 2025 chuyên ngành toán học hoặc khoa học. Cuốn sách năm 2019 của trung tâm có tên là Các Giám mục Công Giáo tại Hoa Kỳ phát hiện ra rằng 9% giám mục báo cáo rằng bằng cấp về khoa học, công nghệ, kỹ thuật hoặc toán học, các ngành được gọi chung là STEM — như Đức Giáo Hoàng Phanxicô, người đã học hóa học trước khi vào chủng viện, đã làm.

Đối với các nhà toán học, xu hướng này có ý nghĩa.

Carlo Lancellotti, giáo sư toán học tại Cao đẳng Staten Island, cho biết toán học "giới thiệu cho chúng ta những gì tôi muốn gọi là lĩnh vực chắc chắn và cần thiết", trong một bài phát biểu tại Viện Gioan Phaolô II ở Washington, D.C., vào tháng 12 năm 2024.

Tính nghiêm ngặt của toán học, ông nói với Register tuần này, phù hợp với các thói quen tôn giáo và cách suy nghĩ tôn giáo. "Nói một cách ngắn gọn, tôi muốn nói rằng toán học giáo dục chúng ta cách chiêm nghiệm những chân lý vĩnh cửu và hoàn hảo, và để làm được như vậy, nó đòi hỏi một loại kỷ luật khổ hạnh: Người ta phải kiên nhẫn thực hiện tất cả các bước của bằng chứng và tuân theo tính cần thiết của nó", Lancellotti nói với Register qua email.

James Franklin, giáo sư đã nghỉ hưu tại Khoa Toán học và Thống kê tại Đại học New South Wales ở Úc, cho rằng nền tảng toán học của Đức Giáo Hoàng Leo có thể khiến ngài tự tin hơn khi nói về trí tuệ nhân tạo, như ngài đã làm chỉ hai ngày sau khi được bầu, hơn là các giáo sĩ khác có thể làm.

Franklin cũng cho biết ông thấy một số lợi thế nhất định của việc đào tạo toán học đối với một linh mục Công Giáo.

Ông chỉ ra rằng Galileo đã ca ngợi sự chắc chắn của toán học so với sự không chắc chắn của luật pháp và nhân văn, "trong đó không có sự thật hay sự dối trá", trong cuốn sách Dialogue Concerning the Two Chief World Systems xuất bản năm 1632 của ông.

"Ý tưởng cơ bản là việc nghiên cứu toán học sẽ điều chỉnh bạn theo một loại thực tế vĩnh cửu nhất định. Với bằng chứng toán học, bạn không chỉ hiểu rằng định lý Pythagoras (ví dụ) là đúng mà còn hiểu tại sao nó phải đúng, trong mọi thế giới có thể. Điều đó mang lại cho bạn một điểm neo, một vị trí trí tuệ vững chắc mà từ đó bạn có thể hoài nghi về sự lên xuống của ý kiến trong nhân văn, chính trị, v.v.", Franklin nói với Register qua email.

"Đặc biệt là trong thời đại hậu hiện đại này, một nền giáo dục hạn chế trong nhân văn, luật pháp, chính trị, v.v. có thể khiến bạn có quan điểm theo chủ nghĩa duy sử rằng tất cả 'sự thật' đều có thể bị chiếm đoạt và có thể thay đổi theo thời gian. Một người có bằng toán học sẽ không bị cám dỗ để tin vào điều đó. Điều đó sẽ khiến họ tự tin hơn vào khả năng đạt được những chân lý vĩnh cửu trong các chủ đề tâm linh và đạo đức, đó là nơi bạn cần bắt đầu để trở thành một linh mục tự tin", Franklin nói.

Jolly đã nêu bật thông điệp Fides et Ratio (“Đức tin và Lý trí”) năm 1998 của Thánh Gioan Phaolô II, hai điều mà Đức Giáo Hoàng nói rằng “giống như hai đôi cánh mà tinh thần con người vươn lên để chiêm nghiệm chân lý”.

Jolly lưu ý rằng tầm quan trọng của đức tin là điều hiển nhiên đối với những người tin.

“Nhưng đôi khi một số người có thể bỏ qua phần lý trí. Và tôi nghĩ toán học giúp chúng ta phát triển điều đó”, Jolly nói.

“Và tôi nghĩ thật tuyệt vời khi chúng ta có một Giáo hoàng toán học”.

 

http://vietcatholic.net/News/Html/296233.htm