Một sự thay đổi mô
hình cho Trung Đông, Trump có thể xây dựng dựa trên thành công của Israel và giữ
Iran mất cân bằng ra sao
Vũ Văn An 07/Feb/2025
.jpg)
Elliott Abrams (*), trên tập san Foreign Affairs ngày 7
tháng 2 năm 2025, nhận định rằng Trung Đông mà Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump phải
đối mặt ngày nay có những nguy cơ và cơ hội không có khi ông mới nhậm chức, tám
năm trước. Những nguy cơ lớn nhất là những bước tiến của Iran hướng tới vũ khí
hạt nhân và mối quan hệ chặt chẽ mà Cộng hòa Hồi giáo đã tạo dựng với Nga và
Trung Quốc. Những cơ hội tốt nhất đã xuất hiện từ việc Israel tiêu diệt
Hezbollah và Hamas, các cuộc tấn công thành công vào Iran và sự sụp đổ của chế
độ Bashar al-Assad ở Syria.
Những mối nguy hiểm chắc chắn là rất nghiêm trọng. Nhưng xét về tổng thể, những
mặt tích cực tiềm tàng lớn hơn những mặt tiêu cực có thể xảy ra. Thật vậy, đã
lâu rồi Trung Đông mới tạo ra một môi trường thuận lợi cho lợi ích của Hoa Kỳ
như vậy.
Một năm rưỡi trước, chính sách đối ngoại của Iran có thể được coi là vô cùng
thành công. Chương trình vũ khí hạt nhân của nước này liên tục sản xuất uranium
phong phú hơn; đến năm 2024, nước này đã có đủ để chế tạo một số quả bom.
Washington phần lớn không thực thi các lệnh trừng phạt đối với Iran. Trung Quốc
đã mua khoảng 90 phần trăm dầu của Iran, cải thiện đáng kể tình hình tài chính
của chế độ này. Quan hệ chính trị và quân sự với Trung Quốc và Nga ngày càng trở
nên chặt chẽ hơn; Iran đã đảm bảo được sự bảo vệ của mình trước hành động tại Hội
đồng Bảo an Liên hợp quốc và đã kiếm được tiền và lòng biết ơn từ các chuyến
hàng vũ khí đến Moscow. Và “vòng lửa” của các lực lượng ủy nhiệm và đồng minh của
Iran—Hezbollah ở Lebanon, Hamas và Jihad Hồi giáo Palestine ở Gaza, lực lượng
dân quân Shiite ở Iraq và Syria, và Houthis ở Yemen—có vẻ là một vấn đề mà Israel
không thể giải quyết.
Nhưng kể từ đó, Israel đã đảo ngược tình thế. Hamas đã sống sót sau cuộc xâm lược
Gaza mà Israel thực hiện sau các cuộc tấn công của nhóm này vào tháng 10 năm
2023, và Hamas vẫn thống trị ở đó. Nhưng họ sẽ không bao giờ gây ra mối đe dọa
quân sự nghiêm trọng nào nữa đối với Israel. Người Israel đã xóa sổ giới lãnh đạo
của Hezbollah và trao cho Lebanon cơ hội giành lại chủ quyền. Chế độ của Assad
đã không còn, và con đường vũ khí từ lâu đã chạy từ Iran qua Syria đến
Lebanon—và đến các nhóm khủng bố cùng những người ủng hộ chúng ở Gaza, Jordan
và Bờ Tây—có vẻ như đang đóng lại.
Trump có thể tận dụng tình hình, nhưng chỉ khi chính quyền của ông sẵn sàng từ
bỏ mục tiêu thường lệ của Washington ở Trung Đông—“ổn định”—và thay vào đó thúc
đẩy những thay đổi mạnh mẽ có lợi cho an ninh của Hoa Kỳ và các đồng minh.
Trong hai thập niên, những gì các nhà hoạch định chính sách của Hoa Kỳ gọi là “ổn
định” có nghĩa là duy trì tình hình trong đó Gaza hoàn toàn nằm dưới sự kiểm
soát của Hamas, Hezbollah thống trị Lebanon và chương trình hạt nhân của Iran
tiến triển. Một thuật ngữ tốt hơn cho tình hình đó sẽ là “xói mòn”, khi ảnh hưởng
của Hoa Kỳ liên tục suy yếu và các đồng minh của Washington trở nên kém an toàn
hơn. Bây giờ, Hoa Kỳ có cơ hội ngăn chặn quá trình đó và thay vào đó hướng đến
“sự củng cố”: củng cố lợi ích và đồng minh của mình và tích cực làm suy yếu các
đối thủ. Kết quả sẽ là một khu vực mà các mối đe dọa giảm đi và các liên minh của
Hoa Kỳ ngày càng mạnh mẽ hơn.
BẪY TEHRAN
Rào cản chính đối với sự xuất hiện của một Trung Đông tốt đẹp hơn là việc Iran
tìm kiếm vũ khí hạt nhân. Trump hiện đã tuyên bố thẳng thừng rằng Hoa Kỳ sẽ
không cho phép Iran thành công. Lãnh tụ tối cao của Iran, Ali Khamenei, hiện đã
85 tuổi. Khi ông suy gẫm về bốn năm tới, ông sẽ bị cám dỗ (và được khuyên) vội
vàng chế tạo bom như là cách duy nhất để đảm bảo chế độ của mình tồn tại sau
khi ông không còn nữa. Trump đã nói rõ rằng động thái như vậy chính là điều sẽ
đe dọa chế độ nghiêm trọng nhất, vì nó không chỉ gây ra nhiều sự cô lập hơn mà
còn, nếu cần thiết, còn là một cuộc tấn công quân sự của Hoa Kỳ. Để khiến mối
đe dọa này trở nên đáng tin hơn so với gần đây, Washington nên bắt đầu lên kế
hoạch, chuẩn bị và thực hành rõ ràng cho một cuộc tấn công như vậy, phối hợp với
Israel.
Trump luôn ủng hộ một giải pháp đàm phán cho sự bế tắc giữa Hoa Kỳ và Iran và vẫn
như vậy; mục tiêu của chiến dịch “gây sức ép tối đa” của ông trong năm 2019–20
không phải là thay đổi chế độ mà là một thỏa thuận mới và toàn diện để thay thế
thỏa thuận sai sót mà Tổng thống Barack Obama đã đưa ra vào năm 2015. Trước đó
trong tuần này, Trump đã viết trên tài khoản Truth Social của mình rằng thay vì
một cuộc tấn công của Hoa Kỳ và Israel để ngăn Iran có được vũ khí hạt nhân,
ông sẽ “thích hơn nhiều một Thỏa thuận hòa bình hạt nhân được xác minh sẽ cho
phép Iran phát triển và thịnh vượng một cách hòa bình”.
Rõ ràng Trump vẫn để ngỏ khả thể (dù nhỏ) rằng một Khamenei già nua, sau khi chứng
kiến sự sụp đổ của chiến lược “vành đai lửa”, cân nhắc khả năng áp dụng các lệnh
trừng phạt kinh tế tàn bạo và hoàn toàn nhận thức được sự bất ổn của chính người
dân mình, sẽ chấp nhận một thỏa thuận dừng chương trình vũ khí hạt nhân và dừng
thanh toán và vận chuyển vũ khí cho các lực lượng ủy nhiệm của Iran. Nhưng
Trump cũng nên nhận thức rõ về cái bẫy mà Khamenei có thể giăng ra cho mình: một
cuộc đàm phán mới giả tạo nhằm dụ Washington vào các cuộc đàm phán trong nhiều
năm, với các nhà đàm phán của Tehran dẫn dắt Trump bằng ảo ảnh về một thỏa thuận
thành công và một giải Nobel Hòa bình ở cuối con đường trong khi chương trình
vũ khí hạt nhân của Iran phát triển trong bóng tối.
Hoa Kỳ không đơn độc trong cuộc đối đầu với Iran.
Để tránh cái bẫy đó, Trump đã khôi phục đúng các lệnh trừng phạt kinh tế nghiêm
ngặt của Hoa Kỳ sẽ tước đoạt tài nguyên của Iran. Ông cũng phải thúc đẩy Cơ
quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế yêu cầu thanh tra nghiêm ngặt các cơ sở của
Iran. Trump nên nhấn mạnh rằng Iran phải thực hiện các bước ngay lập tức và cụ
thể để chứng minh rằng họ đã từ bỏ mục tiêu hạt nhân của mình: ví dụ, bằng cách
bắt đầu xuất khẩu uranium phong phú hơn đến 60 phần trăm (hoặc “pha trộn” thành
các mức làm giàu thấp hơn) và bằng cách đồng ý cho phép Cơ quan Năng lượng
Nguyên tử Quốc tế thanh tra tại các địa điểm quân sự mà Iran cho đến nay vẫn từ
chối mở cửa cho cơ quan này. Nếu Tehran từ chối thực hiện các bước đó vào mùa
hè này, Trump nên thúc giục Pháp và Vương quốc Anh viện dẫn cơ chế “phục hồi” của
Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, cơ chế này áp đặt lại tất cả các lệnh trừng phạt
của Liên hợp quốc mà Iran phải đối mặt trước khi tham gia thỏa thuận hạt nhân
năm 2015 – một cơ chế được tạo ra bởi thỏa thuận đó, mà Anh và Pháp vẫn là bên
tham gia.
Iran sẽ cho rằng việc phục hồi sẽ chấm dứt khả năng đàm phán, nhưng Trump không
nên nản lòng vì thủ đoạn đó. Vẫn có thể dỡ bỏ lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc
và Hoa Kỳ sau này nếu chế độ này thực sự từ bỏ phát triển vũ khí hạt nhân. Thực
tế là không có quốc gia nào từng làm phong phú uranium lên 60 phần trăm, như
Iran đã làm, mà không chế tạo vũ khí hạt nhân là lời nhắc nhở rằng việc khiến
Iran từ bỏ con đường này sẽ rất khó khăn. Nó sẽ đòi hỏi mối đe dọa đáng tin cậy
về hành động quân sự—và cuối cùng, có thể yêu cầu Washington hành động theo mối
đe dọa đó.
Nhưng Hoa Kỳ không đơn độc trong cuộc đối đầu với Iran—và Israel không phải là
đối tác duy nhất của họ trong cuộc chiến này. Các đồng minh của Hoa Kỳ trong
khu vực đều phải chịu sự phá hoại và xâm lược của Iran. Sự sẵn sàng của những
người bạn Ả Rập của Washington trong việc chống lại Iran là khác nhau và phụ
thuộc vào đánh giá của họ về độ tin cậy của Hoa Kỳ. Ví dụ, các cuộc đàm phán giữa
Saudi Arabia với Iran mà Trung Quốc thúc đẩy vào tháng 3 năm 2023 không phản ảnh
sự định hướng lại cơ bản về chính sách đối ngoại của Saudi Arabia mà là một cơ
chế phòng thủ hợp lý tại thời điểm Hoa Kỳ rõ ràng đang yếu thế. Động thái của
Saudi không chỉ phản ảnh sự nghi ngờ về chính sách Iran của chính quyền Biden
mà còn phản ảnh sự thất bại của chính quyền Trump trong việc phản ứng khi Iran
tấn công cơ sở dầu mỏ quan trọng của Saudi Arabia tại Abqaiq vào tháng 9 năm
2019. Nếu Saudi Arabia và các quốc gia Ả Rập khác phán đoán rằng Hoa Kỳ hiện đã
quyết định dừng chương trình vũ khí hạt nhân của Iran và tiếp tục gây thiệt hại
và làm suy yếu các lực lượng ủy nhiệm của Iran, họ sẽ điều chỉnh chính sách của
mình cho phù hợp. Và sẽ dễ dàng hơn cho Washington để lặp lại kiểu hợp tác đã
diễn ra khi Iran bắn hàng trăm tên lửa vào Israel vào tháng 4 năm 2024 – một cuộc
tấn công đã thất bại một phần vì một số quốc gia Ả Rập đã giúp Israel và Hoa Kỳ
đẩy lùi cuộc tấn công đó.
ĐÃ ĐẾN LÚC PHẢI SUY NGHĨ LẠI
Tuy nhiên, vẫn có những giới hạn đối với những gì Trump có thể mong đợi từ
Saudi Arabia và các quốc gia Ả Rập khác. Ví dụ, vẫn chưa rõ liệu Saudi Arabia
có thể được đưa hoàn toàn vào Hiệp định Abraham hay không, mà Trump đã làm
trung gian trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình, bình thường hóa quan hệ giữa
Israel và một số quốc gia Ả Rập. Trong cuộc chiến Gaza, chính phủ Saudi (và cả
Thái tử Mohammed bin Salman) đã chuyển từ việc đưa ra những tuyên bố mơ hồ về
quyền tự quản của người Palestine sang đưa ra những yêu cầu rõ ràng về nhà nước
Palestine.
Nhưng việc chuyển giao Bờ Tây cho quyền cai trị có chủ quyền của người
Palestine là một đề xuất thua lỗ trong mắt hầu hết người Israel, những người
tin rằng việc Israel rút quân khỏi Gaza vào năm 2005 đã tạo ra các điều kiện
cho phép Hamas phát triển mạnh hơn và cuối cùng thực hiện cuộc tấn công lớn vào
ngày 7 tháng 10 năm 2023. Khi nói đến vấn đề Palestine, sẽ rất khó để thu hẹp
khoảng cách giữa những gì người Saudi nói rằng họ cần và những gì các chính trị
gia Israel sẵn sàng đưa ra.
Tuy nhiên, giải thưởng mà người Saudi thực sự tìm kiếm để bình thường hóa quan
hệ với Israel không liên quan gì đến người Palestine: điều mà Riyadh muốn hơn bất
cứ điều gì là các thỏa thuận quốc phòng với Hoa Kỳ sẽ thực sự tăng cường an
ninh của Saudi. Bởi vì một sự sắp xếp giữa Israel và Saudi sẽ không chỉ thay đổi
Trung Đông mà còn thay đổi mối quan hệ của Israel với toàn bộ thế giới Hồi
giáo, chính quyền Trump nên xem xét xem họ có thể tiến xa đến đâu. Họ nên làm
việc với các thành viên của cả hai đảng chính trị Hoa Kỳ để tìm hiểu xem hình
thức sắp xếp quốc phòng nào giữa Hoa Kỳ và Saudi có thể giành được sự chấp thuận
của quốc hội. Một hiệp ước giống như NATO là một khả thể. Một lựa chọn khác sẽ
là đảm bảo ít hơn về viện trợ quốc phòng, bao gồm cả việc biến vương quốc này
thành một đồng minh lớn không thuộc NATO và đảm bảo rằng vương quốc này đủ điều
kiện để được tiếp cận các hệ thống vũ khí tiên tiến.
Trong khi đó, nếu không chấp nhận yêu cầu về một nhà nước Palestine như một mục
tiêu có thời hạn và tất yếu, Washington phải tìm cách khiến ý tưởng về một
chính quyền tự quản của Palestine ít đe dọa hơn đối với Israel—ít nhất là ở Bờ Tây.
Sự tham nhũng, bất tài và không được lòng dân của Chính quyền Palestine cùng với
ảnh hưởng và sự nổi tiếng của Hamas dễ hiểu khiến người Israel coi bất cứ sự
gia tăng nào về quyền tự quản của Palestine là một mối nguy hiểm. Nhưng trong bất
cứ kịch bản nào khác ngoài việc Israel sáp nhập hoàn toàn Bờ Tây theo "giải
pháp một nhà nước", điều mà hầu hết người Israel phản đối, phải có một số
thực thể chính quyền Palestine hợp pháp và có năng lực - mặc dù không nhất thiết
phải là Chính quyền Palestine được thành lập theo thỏa thuận Oslo.
Việc Hamas tham gia vào chính quyền tự quản của Palestine là không thể chấp nhận
được đối với Israel và Hoa Kỳ. Chính quyền Biden thường nói về "Chính quyền
Palestine cải cách" là lựa chọn tốt nhất nhưng không làm gì để đưa điều đó
vào hiện thực. Hai mươi năm trước, chính phủ George W. Bush (mà tôi từng phục vụ)
đã thành công trong việc yêu cầu Chính quyền Palestine cải cách thực sự. Hoa Kỳ
đã thúc đẩy mạnh mẽ việc bổ nhiệm các quan chức có tính chính trực và năng lực
(bao gồm cả Salam Fayyad, người từng giữ chức thủ tướng Chính quyền Palestine từ
năm 2007 đến năm 2013), thông qua các tiêu chuẩn quản lý tài chính và sa thải một
số quan chức tham nhũng nhất khỏi phe Fatah chiếm ưu thế của Chính quyền
Palestine. Ngày nay, Hoa Kỳ và các nước Ả Rập chủ chốt nên yêu cầu những thay đổi
tương tự từ chủ tịch Chính quyền Palestine, Mahmoud Abbas. Áp lực như vậy một lần
nữa có thể tạo ra một Chính quyền Palestine tốt hơn. Chính phủ Trump nên nhấn mạnh
rằng các đồng minh Ả Rập của Washington sử dụng đòn bẩy của họ đối với Chính
quyền Palestine và rằng Chính quyền phải chấp thuận các yêu cầu của họ như một
điều kiện tiên quyết để tiếp tục được Hoa Kỳ hỗ trợ.
Cho dù người ta ủng hộ các động thái hướng tới một nhà nước Palestine trong những
năm tới hay tin rằng nhà nước Palestine hoàn toàn sẽ gây ra những nguy hiểm
không thể vượt qua đối với Jordan, Israel và người Palestine, thì tất cả các
bên đều nên ủng hộ mục tiêu xây dựng một chính phủ tốt hơn cho người Palestine.
Nhưng bất cứ sự gia tăng nào trong quyền tự chủ của người Palestine sẽ đòi hỏi
phải thay đổi ngay lập tức đối với hiện trạng. UNRWA, cơ quan của Liên hợp quốc
đã cung cấp viện trợ quốc tế cho người Palestine, đã bị thỏa hiệp một cách vô vọng
do mối quan hệ của mình với Hamas, và định nghĩa của cơ quan này về "người
tị nạn Palestine" là một nhóm dân số không ngừng tăng lên qua mỗi thế hệ kế
tiếp về cơ bản là trái ngược với việc chấp nhận vị thế của Israel là một nhà nước
Do Thái. Chính quyền Trump, vốn đã chấm dứt nguồn tài trợ của Hoa Kỳ cho UNRWA,
nên nhấn mạnh rằng nguồn tài trợ này phải được thay thế bằng những nỗ lực hợp
tác của các cơ quan Liên hợp quốc hiệu quả như Chương trình Lương thực Thế giới,
UNICEF và Cao ủy Liên hợp quốc về Người tị nạn.
Đóng góp của Israel cho nỗ lực này phải là thực thi luật pháp của mình đối với
những người định cư tham gia vào hoạt động tội phạm chống lại người Palestine,
cho dù đó là phá hoại mùa màng hay hành vi bạo lực chống lại cá nhân. Và phải
ngăn chặn các nhóm người định cư tuyên bố đất đai ở Bờ Tây là lãnh thổ của
Israel mà không có bất cứ sự hậu thuẫn hợp pháp hoặc quyết định chính thức nào
của chính phủ.
Đề xuất của Trump rằng Hoa Kỳ "tiếp quản" và xây dựng lại Gaza trong
khi cư dân của họ sống ở nơi khác đã tạo thêm một nếp nhăn mới cho tranh chấp
giữa Israel và Palestine. Là một đề xuất cụ thể, nó không khả thi. Nhưng tốt
hơn hết nên coi đó là sự phản ảnh thực tế rằng không có kế hoạch thực tế nào
cho Gaza. Kể từ năm 2005, khi người Israel rút các khu định cư và lực lượng
quân sự khỏi Gaza, Israel, Hoa Kỳ và Liên hợp quốc đã cố gắng mua chuộc Hamas
trong khi làm việc với các quan chức Chính quyền Palestine tham nhũng. Cách tiếp
cận đó không tạo ra tiến triển nào—và thực sự lên đến tuyệt đỉnh trong các cuộc
tấn công ngày 7 tháng 10. Bất chấp sự kỳ quặc trong ý tưởng của Trump, sự phá bỏ
thần tượng tuyệt đối của nó có thể dẫn đến việc suy nghĩ lại một cách lành mạnh
về chiến lược của Hoa Kỳ và có lẽ là cả các chính sách của người Ả Rập và
Israel.
MỘT PHƯƠNG ĐÔNG (LEVANT) MỚI?
Đối với phía bắc Israel, việc làm suy yếu Hezbollah không nên được coi là một
thành tựu đã hoàn thành mà là bước đầu tiên hướng tới một Phương Đông rất khác.
Bước tiếp theo là Trump nên đưa Lebanon vào Hiệp định Abraham. Trong nhiều thập
niên, chính sách của Hoa Kỳ đã chấp nhận các thể chế yếu kém và tham nhũng của
Lebanon là bình thường và không thể tránh khỏi. Washington cũng đã chấp nhận một
hình thức méo mó của chủ nghĩa dân tộc Lebanont coi Israel là kẻ thù nhưng lại
ca ngợi sự khuất phục và thống trị của Iran và Syria đối với Lebanon. Trump nên
yêu cầu các lực lượng vũ trang Lebanon ngăn chặn sự hiện diện có vũ trang của
Hezbollah ở phía nam và bảo vệ biên giới Lebanon để ngăn chặn nguồn cung cấp vũ
khí của Iran xâm nhập. Nếu không triển khai đầy đủ ở miền nam Lebanon và không
bắt đầu quá trình giải giáp Hezbollah, Washington nên đình chỉ viện trợ đáng kể
cho quân đội Lebanon.
Những người chỉ trích sẽ cho rằng việc cắt đứt các lực lượng vũ trang Lebanon sẽ
làm suy yếu vị thế của họ. Nhưng cũng giống như việc tài trợ liên tục cho Chính
quyền Palestine với ít điều kiện kèm theo không mang lại thành công, thì việc hỗ
trợ vô điều kiện cho quân đội Lebanon bất hạnh cũng vậy, điều này đã lãng phí một
khoản tiền lớn trong khi Hezbollah chỉ ngày càng mạnh hơn. Trump cũng nên nhấn
mạnh rằng Lebanon phải đàm phán với Israel để giải quyết các tranh chấp biên giới
trên bờ và ngoài khơi. Nói một cách đơn giản, sự hỗ trợ về mặt ngoại giao,
chính trị và tài chính của Hoa Kỳ cho Lebanon phải phụ thuộc vào nỗ lực của quốc
gia đó nhằm giành lại chủ quyền của mình. Càng có nhiều áp lực có thể được áp dụng,
bao gồm thông qua sự hợp tác của Hoa Kỳ với các quốc gia vùng Vịnh và với Pháp,
thì khả năng các nhà lãnh đạo Lebanon muốn xây dựng một chính phủ có chủ quyền
và có khả năng phản ứng càng cao.
Bên kia biên giới ở Syria, vẫn còn quá sớm để biết hình thức chính phủ nào sẽ
xuất hiện sau sự sụp đổ của chế độ Assad. Nhưng vẫn chưa quá sớm để biết mục
tiêu của Hoa Kỳ ở đó là gì: sự phát triển của một chính phủ hợp pháp dựa trên sự
đồng thuận của người dân, chấm dứt sự can thiệp của Syria vào Lebanon và tìm kiếm
hòa bình với tất cả các nước láng giềng, bao gồm cả Israel. Sự ủng hộ của Hoa Kỳ
đối với bất cứ chính phủ Syria mới nào nên phụ thuộc vào hành động của chính phủ,
không phải vào các bài phát biểu của Chủ tịch Ahmed al-Shara hay tủ quần áo mới
theo phong cách phương Tây của ông. Liệu Syria có chấm dứt hoặc hạn chế nghiêm
ngặt quy mô và bản chất của sự hiện diện của Nga tại hai căn cứ chính của
Moscow ở Syria, Căn cứ Không quân Khmeimim và căn cứ hải quân ở Tartus không?
Chính phủ của Shara đối xử với các nhóm thiểu số như thế nào, đặc biệt là người
Kurd và lực lượng dân quân Lực lượng Dân chủ Syria mà Hoa Kỳ đã hỗ trợ từ lâu?
Liệu nó có cố gắng ngăn Iran cung cấp tiền và vũ khí cho Hezbollah thông qua
Syria không? Cách tiếp cận của Trump nên được đưa ra dựa trên câu trả lời cho
những câu hỏi đó.
Trong khi đó, sẽ vô cùng ngu ngốc nếu Trump rút khoảng 2,000 quân Mỹ đồn trú tại
Syria vì họ ở đó để chống lại nhóm khủng bố Nhà nước Hồi giáo (còn gọi là ISIS)
và giam giữ hàng chục nghìn cựu chiến binh ISIS cùng gia đình của họ. Chính
sách của Hoa Kỳ cũng nên duy trì quan hệ đối tác của Washington với Lực lượng
Dân chủ Syria do người Kurd lãnh đạo cho đến khi tình trạng của lực lượng dân
quân (dù là lực lượng độc lập hay là một bộ phận bán tự trị của quân đội Syria)
và sự an toàn trong tương lai được đảm bảo.
Israel đã thành công trong việc tiêu diệt (mặc dù không loại bỏ) Hamas và
Hezbollah. Nhưng Houthis, một lực lượng ủy nhiệm khác của Iran, vẫn đe dọa hoạt
động vận chuyển quốc tế và các tàu của Hải quân Hoa Kỳ ở Biển Đỏ—bằng vũ khí của
Iran. Houthis đã tuyên bố hành động để ủng hộ người Palestine, nhưng không rõ
liệu quyết định gần đây của họ về việc đình chỉ hầu hết các cuộc tấn công của họ
chỉ phản ảnh lệnh ngừng bắn ở Gaza hay còn là nỗi sợ hãi của họ về phản ứng mạnh
mẽ hơn của Hoa Kỳ dưới thời Trump. Dù bằng cách nào, Trump nên nói rõ với Iran
rằng nếu bất cứ tàu Hải quân Hoa Kỳ nào bị hư hại hoặc bất cứ người Mỹ nào bị
thương hoặc thiệt mạng bởi những vũ khí này, Hoa Kỳ sẽ có phản ứng quân sự ngay
lập tức đối với Iran. Và ông nên nói với Houthis rằng nếu họ tiếp tục tấn công
vào tàu vận chuyển quốc tế, lực lượng Hoa Kỳ sẽ tấn công các cơ sở của họ và
ngăn chặn tất cả các chuyến hàng cung cấp vũ khí dành cho họ.
LỜI HỨA GIẢ DỐI VỀ SỰ ỔN ĐỊNH
Mối quan hệ của Hoa Kỳ với Israel đã đạt đến đỉnh cao trong những năm Biden nắm
quyền nhưng cũng có một số điểm thấp. Trong khi ủng hộ cuộc chiến của Israel với
Hamas, Tổng thống Joe Biden cũng tìm cách xoa dịu những người chỉ trích Israel ở
cánh tả (và thậm chí cả trong Bộ Ngoại giao và Nhà Trắng của chính ông) bằng
cách liên tục phàn nàn về cách Israel tiến hành chiến tranh, trì hoãn việc cung
cấp một số viện trợ quân sự của Hoa Kỳ (bao gồm cả xe ủi đất bọc thép và một số
loại đạn dược), và trừng phạt hàng chục nhóm và cá nhân định cư Israel. Trump
nhanh chóng giải phóng các lô hàng bị giữ lại và gỡ bỏ các lệnh trừng phạt, báo
hiệu rằng chính quyền Trump rất khó có thể giữ lại hoặc cố tình làm chậm viện
trợ quân sự cho Israel. Xét cho cùng, sức mạnh quân sự của Israel là hệ số nhân
của sức mạnh Hoa Kỳ và thúc đẩy lợi ích của Hoa Kỳ.
Nhưng Trump nên làm nhiều hơn là tuyên bố ủng hộ hoàn toàn Israel và phản đối
vũ khí hạt nhân của Iran. Trong nhiều thập niên, trí tuệ thông thường cho rằng
sự xích lại gần giữa Ả Rập và Israel là không thể cho đến khi vấn đề Palestine
được giải quyết, nhưng Hiệp định Abraham của Trump đã chứng minh rằng điều đó
là sai. Ngày nay, ông không nên tìm kiếm sự ổn định giả tạo của tình trạng bế tắc
vô tận với Iran mà là sự chuyển đổi của khu vực - củng cố những thay đổi mà
Israel đã đạt được bằng cách làm suy yếu Hamas ở Gaza và Hezbollah ở Lebanon,
chứng minh sự yếu kém về quân sự của Iran, và tạo tiền đề cho việc lật đổ chế độ
Assad.
Hoa Kỳ hiện có cơ hội khiến Iran và các đồng minh của nước này mất cân bằng. Bởi
vì giải pháp thực sự duy nhất cho vấn đề của Cộng hòa Hồi giáo là sự sụp đổ của
nước này, Hoa Kỳ và các đồng minh nên tiến hành một chiến dịch gây sức ép thay
mặt cho người dân Iran - những người mong muốn chế độ này kết thúc hơn bất cứ
người nước ngoài nào. Những nỗ lực này bao gồm việc vạch trần sự đàn áp và vi
phạm nhân quyền của chế độ và tiến hành chiến tranh chính trị chống lại chế độ:
liên tục chỉ trích những thất bại về kinh tế và sự tàn bạo của chế độ, hỗ trợ
các nước láng giềng của Iran nếu Iran đe dọa họ và hỗ trợ (công khai và bí mật)
cho những nỗ lực của người Iran nhằm phản đối một chế độ mà hầu hết họ rõ ràng
đều căm ghét.
Mối quan hệ của Tổng thống Hoa Kỳ Ronald Reagan với Liên Xô là lời nhắc nhở rằng
có thể tham gia vào các cuộc đàm phán thực tế với một quốc gia thù địch mà
không mất đi sự sắc bén của cuộc chiến ý thức hệ. Một tổng thống Mỹ có thể nói
chuyện với một đối thủ độc tài mà không phải hy sinh sự sáng suốt về mặt đạo đức
và không từ bỏ sự ủng hộ đối với những người khao khát thoát khỏi một chế độ
đàn áp và thường biểu tình trên đường phố, bất chấp những rủi ro.
Hoa Kỳ nên luôn coi những cuộc đàm phán như vậy là một chiến thuật trong cuộc đấu
tranh lâu dài vì một Trung Đông hòa bình—một mục tiêu không thể đạt được cho đến
khi Cộng hòa Hồi giáo được thay thế bằng một chính phủ hợp pháp trong mắt người
dân Iran và từ bỏ các lực lượng ủy nhiệm khủng bố, lòng căm thù Hoa Kỳ và
Israel, và mong muốn thống trị các quốc gia khác trong khu vực. Cho đến ngày
đó, sự hiện diện quân sự của Hoa Kỳ không được giảm bớt. Để đẩy nhanh ngày đó đến,
Trump nên khai thác tối đa các lợi thế của Washington, vốn được tạo ra một phần
lớn nhờ hành động của Israel.
Trong bốn năm, Trump có thể để lại một Trung Đông nơi những người bạn của
Washington mạnh hơn nhiều và kẻ thù của họ yếu hơn nhiều so với trước đây.
___________________________________
(*) ELLIOTT ABRAMS là Nghiên cứu viên cao cấp về Nghiên cứu Trung Đông tại Hội
đồng Quan hệ Đối ngoại. Ông đã đảm nhiệm các vị trí cấp cao trong Hội đồng An
ninh Quốc gia và Bộ Ngoại giao trong thời chính quyền Reagan và George W. Bush
và là Đại diện đặc biệt cho Iran và Venezuela trong chính quyền Trump đầu tiên.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét