Nguyên văn Ghi chú
Antiqua et nova của Tòa Thánh về Trí khôn nhân tạo: Các vấn đề cụ thể, tiếp
Vũ Văn An 03/Feb/2025
CŨ VÀ MỚI: Ghi chú về mối tương quan giữa Trí khôn nhân tạo
và Trí khôn con người
V. Các vấn đề cụ thể, tiếp theo
AI và Giáo dục
77. Những lời của Công đồng Vatican II vẫn còn hoàn toàn phù hợp cho đến ngày
nay: “Giáo dục chân chính phấn đấu để hình thành nên những cá nhân hướng đến mục
đích cuối cùng của họ và lợi ích của xã hội mà họ thuộc về.”[143] Như vậy, giáo
dục “không bao giờ chỉ là một quá trình truyền đạt các sự kiện và kỹ năng trí
thức: đúng hơn, mục đích của nó là góp phần vào sự đào tạo toàn diện con người
trong nhiều khía cạnh khác nhau (trí thức, văn hóa, tâm linh, v.v.), bao gồm,
ví dụ, đời sống cộng đồng và các mối tương quan trong cộng đồng học thuật,”[144]
phù hợp với bản chất và phẩm giá của con người.
78. Cách tiếp cận này bao gồm cam kết bồi dưỡng tâm trí, nhưng luôn là một phần
của sự phát triển toàn diện của con người: “Chúng ta phải phá vỡ ý tưởng về
giáo dục cho rằng giáo dục có nghĩa là lấp đầy đầu óc của một người bằng những
ý tưởng. Đó là cách chúng ta giáo dục những người máy, những bộ óc thông minh,
chứ không phải con người. Giáo dục là chấp nhận rủi ro trong sự căng thẳng giữa
trí óc, trái tim và đôi tay.”[145]
79. Trọng tâm của công việc đào tạo nên con người nhân bản toàn diện này là mối
tương quan không thể thiếu giữa thầy dạy và học sinh. Thầy dạy không chỉ truyền
đạt kiến thức; họ còn là hình mẫu cho những phẩm chất thiết yếu của con người
và truyền cảm hứng cho niềm vui khám phá.[146] Sự hiện diện của họ cổ vũ học
sinh thông qua nội dung họ giảng dạy và sự quan tâm mà họ dành cho học sinh. Mối
liên kết này nuôi dưỡng lòng tin, sự hiểu biết lẫn nhau và khả năng giải quyết
phẩm giá và tiềm năng độc đáo của mỗi người. Về phía học sinh, điều này có thể
tạo ra mong muốn thực sự để phát triển. Sự hiện diện vật lý của thầyy dạy tạo
ra một động lực tương quan mà AI không thể sao chép được, động lực này làm sâu
sắc thêm sự gắn kết và nuôi dưỡng sự phát triển toàn diện của học sinh.
80. Trong bối cảnh này, AI mang đến cả cơ hội lẫn thách thức. Nếu được sử dụng
một cách thận trọng, trong bối cảnh mối tương quan thầy trò hiện có và hướng đến
các mục tiêu đích thực của giáo dục, AI có thể trở thành một nguồn lực giáo dục
có giá trị bằng cách tăng cường khả năng tiếp cận giáo dục, cung cấp hỗ trợ phù
hợp và cung cấp phản hồi ngay lập tức cho học sinh. Những lợi ích này có thể
nâng cao trải nghiệm học tập, đặc biệt là trong những trường hợp cần sự chú ý
cá nhân hóa hoặc các nguồn lực giáo dục khan hiếm.
81. Tuy nhiên, một phần thiết yếu của giáo dục là đào tạo “trí hiểu để lý luận
tốt trong mọi vấn đề, vươn tới chân lý và nắm bắt nó,”[147] trong khi giúp
“ngôn ngữ của cái đầu” phát triển hài hòa với “ngôn ngữ của trái tim” và “ngôn
ngữ của đôi tay.”[148] Điều này càng quan trọng hơn trong thời đại kỹ thuật,
trong đó “không còn chỉ là vấn đề ‘sử dụng’ các công cụ thông đạt, mà là sống
trong một nền văn hóa kỹ thuật số hóa cao đã có tác động sâu sắc đến […] khả
năng thông đạt, học hỏi, tiếp nhận thông tin và xây dựng mối tương quan với người
khác của chúng ta.”[149] Tuy nhiên, thay vì nuôi dưỡng “trí hiểu được trau dồi,”
“mang theo sức mạnh và sự duyên dáng cho mọi công việc và nghề nghiệp mà nó đảm
nhận,”[150] việc sử dụng rộng rãi AI trong giáo dục có thể khiến học sinh ngày
càng phụ thuộc vào kỹ thuật, làm xói mòn khả năng thực hiện một số kỹ năng một
cách độc lập và làm trầm trọng thêm sự phụ thuộc của họ vào màn hình.[151]
82. Ngoài ra, trong khi một số hệ thống AI được thiết kế để giúp mọi người phát
triển khả năng tư duy phê phán và kỹ năng giải quyết vấn đề, nhiều hệ thống
khác chỉ cung cấp câu trả lời thay vì cổ vũ học sinh tự đưa ra câu trả lời hoặc
tự viết văn bản.[152] Thay vì đào tạo những người trẻ cách thu thập thông tin
và tạo ra phản hồi nhanh chóng, giáo dục nên khuyến khích “sử dụng tự do một
cách có trách nhiệm để đối đầu với các vấn đề một cách sáng suốt và thông
minh”.[153] Dựa trên điều này, “giáo dục về việc sử dụng các dạng trí khôn nhân
tạo trước hết phải hướng đến việc cổ vũ tư duy có phê phán. Người dùng ở mọi lứa
tuổi, nhưng đặc biệt là những người trẻ tuổi, cần phát triển một cách tiếp cận
sáng suốt đối với việc sử dụng dữ kiện và nội dung được thu thập trên web hoặc
do các hệ thống trí khôn nhân tạo tạo ra. Các trường học, trường đại học và các
hiệp hội khoa học được thử thách để giúp sinh viên và các chuyên gia nắm bắt
các khía cạnh xã hội và đạo đức của sự phát triển và sử dụng kỹ thuật”.[154]
83. Như Thánh Gioan Phaolô II đã nhắc nhớ, “trong thế giới ngày nay, được đặc
trưng bởi sự phát triển hết sức nhanh chóng trong khoa học và kỹ thuật, nhiệm vụ
của một trường Đại học Công Giáo “Chúng ta đang ngày càng mang một tầm quan trọng
và cấp bách lớn hơn.”[155] Một cách đặc biệt, các trường đại học Công Giáo được
thúc giục hiện diện như những phòng thí nghiệm hy vọng vĩ đại tại ngã ba đường
của lịch sử này. Theo một chìa khóa liên ngành và đối ngành
[cross-disciplinary], họ được thúc giục tham gia “với sự khôn ngoan và sáng tạo”[156]
vào việc nghiên cứu cẩn thận hiện tượng này, giúp khai thác tiềm năng có lợi
trong các lĩnh vực khoa học và thực tế khác nhau, và luôn hướng chúng đến các ứng
dụng có đạo đức rõ ràng phục vụ cho sự gắn kết của xã hội chúng ta và ích
chung, đạt đến những ranh giới mới trong cuộc đối thoại giữa đức tin và lý trí.
84. Hơn nữa, cần lưu ý rằng các chương trình AI hiện tại được biết là cung cấp
thông tin thiên vị hoặc bịa đặt, có thể khiến sinh viên tin vào nội dung không
chính xác. Vấn đề này “không chỉ có nguy cơ hợp pháp hóa tin tức giả mạo và củng
cố lợi thế của một nền văn hóa thống trị, mà nói tóm lại, nó còn làm suy yếu chính
quá trình giáo dục.” [157] Theo thời gian, sự phân biệt rõ ràng hơn có thể xuất
hiện giữa việc sử dụng AI đúng cách và không đúng cách trong giáo dục và nghiên
cứu. Tuy nhiên, một nguyên tắc chỉ đạo mang tính quyết định là việc sử dụng AI
phải luôn minh bạch và không bao giờ được trình bày sai sự thật.
AI, Thông tin sai lệch, Deepfake (*) và Lạm dụng
85. AI có thể được sử dụng như một công cụ hỗ trợ cho phẩm giá con người nếu nó
giúp mọi người hiểu các khái niệm phức tạp hoặc hướng họ đến các nguồn thông
tin đáng tin cậy hỗ trợ cho việc tìm kiếm sự thật của họ.[158]
86. Tuy nhiên, AI cũng có nguy cơ nghiêm trọng là tạo ra nội dung bị thao túng
và thông tin sai lệch, có thể dễ dàng gây hiểu lầm cho mọi người do nó giống với
sự thật. Thông tin sai lệch như vậy có thể xảy ra ngoài ý muốn, như trong trường
hợp "ảo giác" của AI, khi hệ thống AI tạo ra kết quả có vẻ là thật
nhưng không phải vậy. Vì việc tạo ra nội dung mô phỏng các hiện vật của con người
là trọng tâm trong chức năng của AI nên việc giảm thiểu những rủi ro này tỏ ra
rất khó khăn. Tuy nhiên, hậu quả của những sai lệch và thông tin sai lệch như vậy
có thể khá nghiêm trọng. Vì lý do này, tất cả những người tham gia vào việc sản
xuất và sử dụng các hệ thống AI phải cam kết về tính trung thực và chính xác của
thông tin được xử lý bởi các hệ thống đó và phổ biến đến công chúng.
87. Trong khi AI có khả năng tiềm ẩn tạo ra thông tin sai lệch, thì một vấn đề
thậm chí còn đáng lo ngại hơn nằm ở việc cố tình sử dụng AI sai mục đích để
thao túng. Điều này có thể xảy ra khi các cá nhân hoặc tổ chức cố tình tạo ra
và phát tán nội dung sai lệch với mục đích lừa dối hoặc gây hại, chẳng hạn như
hình ảnh, video và âm thanh "deepfake" - ám chỉ hình ảnh mô tả sai lệch
về một người, được chỉnh sửa hoặc tạo ra bởi thuật toán AI. Mối nguy hiểm của
deepfake đặc biệt rõ ràng khi chúng được sử dụng để nhắm mục tiêu hoặc gây hại
cho người khác. Mặc dù bản thân hình ảnh hoặc video có thể là nhân tạo, nhưng
thiệt hại mà chúng gây ra là có thật, để lại "vết sẹo sâu trong lòng những
người phải chịu đựng" và "vết thương thực sự trong phẩm giá con người
của họ". [159]
88. Ở quy mô rộng hơn, bằng cách bóp méo "mối tương quan của chúng ta với
người khác và với thực tại", [160] phương tiện truyền thông giả mạo do AI
tạo ra có thể dần dần làm suy yếu nền tảng của xã hội. Vấn đề này đòi hỏi phải
có sự quản lý cẩn thận, vì thông tin sai lệch - đặc biệt là thông qua phương tiện
truyền thông do AI kiểm soát hoặc tác động - có thể lan truyền một cách vô ý, cổ
vũ sự phân cực chính trị và bất ổn xã hội. Khi xã hội trở nên thờ ơ với sự thật,
nhiều nhóm khác nhau xây dựng phiên bản “sự thật” của riêng họ, làm suy yếu “mối
tương quan qua lại và sự phụ thuộc lẫn nhau”[161] vốn là nền tảng của đời sống
xã hội. Khi deepfake khiến mọi người đặt câu hỏi về mọi thứ và nội dung sai lệch
do AI tạo ra làm xói mòn lòng tin vào những gì họ nhìn thấy và nghe thấy, sự
phân cực và xung đột sẽ chỉ gia tăng. Sự lừa dối lan rộng như vậy không phải là
vấn đề tầm thường; nó tấn công vào cốt lõi của nhân loại, phá vỡ lòng tin nền tảng
mà xã hội được xây dựng trên đó.[162]
89. Chống lại sự sai lầm do AI cổ vũ không chỉ là công việc của các chuyên gia
trong ngành mà còn đòi hỏi nỗ lực của tất cả những người có thiện chí. “Nếu kỹ
thuật phục vụ cho phẩm giá con người chứ không phải gây hại cho nó, và nếu kỹ
thuật cổ vũ hòa bình thay vì bạo lực, thì cộng đồng loài người phải chủ động giải
quyết những xu hướng này liên quan đến phẩm giá con người và cổ vũ điều tốt đẹp.”[163]
Những người sản xuất và chia sẻ nội dung do AI tạo ra phải luôn luôn siêng năng
xác minh sự thật về những gì họ truyền bá và trong mọi trường hợp, phải “tránh
chia sẻ những từ ngữ và hình ảnh hạ thấp con người, cổ vũ lòng căm thù và sự
không khoan dung, làm giảm lòng tốt và sự gần gũi của tình dục con người hoặc lợi
dụng những người yếu đuối và dễ bị tổn thương.”[164] Điều này đòi hỏi sự thận
trọng liên tục và sự phân định cẩn thận của tất cả người dùng liên quan đến hoạt
động trực tuyến của họ.[165]
AI, Quyền riêng tư và việc Giám sát
90. Con người vốn có tính tương quan và các dữ kiện mà mỗi người tạo ra trong
thế giới kỹ thuật số có thể được coi là biểu thức khách quan của bản chất tương
quan này. Dữ kiện không chỉ truyền tải thông tin mà còn truyền tải kiến thức bản
vị và tương quan, trong bối cảnh ngày càng kỹ thuật số hóa, kiến thức này có thể
trở thành quyền lực đối với cá nhân. Hơn nữa, trong khi một số loại dữ kiện có
thể liên quan đến các khía cạnh công khai của cuộc sống một người, những dữ kiện
khác có thể chạm đến nội tâm của cá nhân, thậm chí có thể là lương tâm của họ.
Nhìn theo cách này, quyền riêng tư đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ
ranh giới của cuộc sống nội tâm của một người, bảo vệ quyền tự do liên hệ với
người khác, tự phát biểu bản thân và đưa ra quyết định mà không bị kiểm soát
quá mức. Sự bảo vệ này cũng gắn liền với việc bảo vệ quyền tự do tôn giáo, vì
giám sát cũng có thể bị lạm dụng để kiểm soát cuộc sống của các tín hữu và cách
họ phát biểu đức tin của họ.
91. Do đó, cần giải quyết vấn đề riêng tư từ mối quan tâm đến quyền tự do hợp
pháp và phẩm giá bất khả xâm phạm của con người “trong mọi hoàn cảnh”. [166]
Công đồng Vatican II đã đưa quyền “bảo vệ quyền riêng tư” vào danh sách các quyền
cơ bản “cần thiết để sống một cuộc sống thực sự nhân bản”, một quyền cần được mở
rộng cho tất cả mọi người vì “phẩm giá cao quý” của họ. [167] Hơn nữa, Giáo hội
cũng khẳng định quyền được tôn trọng hợp pháp đối với đời sống riêng tư trong bối
cảnh khẳng định quyền của một người được tôn trọng danh tiếng, được bảo vệ toàn
vẹn về thể chất và tinh thần, và không bị tổn hại hoặc xâm phạm không đáng có
[168]—những thành phần thiết yếu của sự tôn trọng đúng mực đối với phẩm giá nội
tại của con người. [169]
92. Những tiến bộ trong xử lý và phân tích dữ kiện do AI cung cấp hiện nay giúp
có thể suy ra các mô hình trong hành vi và suy nghĩ của một người ngay cả từ một
lượng thông tin nhỏ, làm cho vai trò của quyền riêng tư dữ kiện trở nên cấp thiết
hơn nữa như một biện pháp bảo vệ phẩm giá và bản chất tương quan của con người.
Như Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã nhận xét, “trong khi thái độ khép kín và không
khoan dung đối với người khác đang gia tăng, thì khoảng cách lại đang thu hẹp
hoặc biến mất đến mức quyền riêng tư hầu như không hiện hữu. Mọi thứ đã trở
thành một loại cảnh tượng cần được kiểm tra và giám sát, và cuộc sống của mọi
người hiện đang bị giám sát liên tục.” [170]
93. Mặc dù có thể có những cách hợp pháp và phù hợp để sử dụng AI phù hợp với
phẩm giá con người và ích chung, nhưng việc sử dụng AI để giám sát nhằm mục
đích khai thác, hạn chế quyền tự do của người khác hoặc mang lại lợi ích cho một
số ít người bằng cách gây tổn hại đến nhiều người khác là không thể biện minh
được. Rủi ro giám sát quá mức phải được các cơ quan quản lý thích hợp giám sát
để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trước công chúng. Những người
chịu trách nhiệm giám sát không bao giờ được vượt quá thẩm quyền của mình, thẩm
quyền này phải luôn ưu tiên phẩm giá và quyền tự do của mọi người như là nền tảng
thiết yếu của một xã hội công bằng và nhân đạo.
94. Hơn nữa, “sự tôn trọng cơ bản đối với phẩm giá con người đòi hỏi chúng ta
phải từ chối cho phép tính độc đáo của một người được xác định bằng một tập hợp
dữ kiện.”[171] Điều này đặc biệt đúng khi AI được sử dụng để đánh giá các cá
nhân hoặc nhóm dựa trên hành vi, đặc điểm hoặc lịch sử của họ—một hoạt động được
gọi là “chấm điểm xã hội”: “Trong quá trình ra quyết định xã hội và kinh tế,
chúng ta nên thận trọng khi giao phó các phán đoán cho các thuật toán xử lý dữ
kiện, thường được thu thập một cách bí mật, về thành phần và hành vi trước đây
của một cá nhân. Dữ kiện như vậy có thể bị ô nhiễm bởi các định kiến và quan niệm
trước đây của xã hội. Không nên sử dụng hành vi trong quá khứ của một người để
từ chối người đó cơ hội thay đổi, phát triển và đóng góp cho xã hội. Chúng ta
không thể cho phép các thuật toán hạn chế hoặc đặt điều kiện cho sự tôn trọng
phẩm giá con người, hoặc loại trừ lòng cảm thương, lòng thương xót, sự tha thứ
và trên hết là hy vọng rằng mọi người có thể thay đổi.”[172]
AI và việc bảo vệ ngôi nhà chung của chúng ta
95. AI có nhiều ứng dụng đầy hứa hẹn để cải thiện mối tương quan của chúng ta với
“ngôi nhà chung”, chẳng hạn như tạo ra các mô hình để dự báo các sự kiện khí hậu
khắc nghiệt, đề xuất các giải pháp kỹ thuật để giảm tác động của chúng, quản lý
các hoạt động cứu trợ và dự đoán sự thay đổi dân số.[173] Ngoài ra, AI có thể hỗ
trợ nông nghiệp bền vững, tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng và cung cấp các hệ
thống cảnh cáo sớm cho các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng. Những tiến
bộ này có tiềm năng tăng cường khả năng phục hồi trước các thách thức liên quan
đến khí hậu và cổ vũ phát triển bền vững hơn.
96. Đồng thời, các mô hình AI hiện tại và phần cứng cần thiết để hỗ trợ chúng
tiêu thụ một lượng lớn năng lượng và nước, góp phần đáng kể vào lượng khí thải
CO2 và gây căng thẳng cho các nguồn tài nguyên. Thực tế này thường bị che khuất
bởi cách kỹ thuật này được trình bày trong trí tưởng tượng của mọi người, nơi
những từ như “đám mây”[174] có thể tạo ấn tượng rằng dữ kiện được lưu trữ và xử
lý trong một thế giới vô hình, tách biệt khỏi thế giới vật chất. Tuy nhiên,
“đám mây” không phải là một miền siêu nhiên tách biệt khỏi thế giới vật lý; giống
như tất cả các kỹ thuật điện toán, nó dựa vào máy móc vật lý, cáp và năng lượng.
Điều tương tự cũng đúng với kỹ thuật đằng sau AI. Khi các hệ thống này ngày
càng phức tạp, đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), chúng đòi hỏi các tập
dữ kiện ngày càng lớn hơn, sức mạnh tính toán tăng lên và cơ sở hạ tầng lưu trữ
lớn hơn. Xem xét đến tác động nặng nề mà các kỹ thuật này gây ra cho môi trường,
điều quan trọng là phải phát triển các giải pháp bền vững giúp giảm tác động của
chúng lên ngôi nhà chung của chúng ta.
97. Ngay cả lúc đó, như Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã dạy, điều cốt yếu là “chúng
ta phải tìm kiếm các giải pháp không chỉ trong kỹ thuật mà còn trong sự thay đổi
của nhân loại”. [175] Một sự hiểu biết đầy đủ và chân thực về sự sáng tạo thừa
nhận rằng giá trị của tất cả những thứ được tạo ra không thể bị giản lược thành
tiện ích đơn thuần của chúng. Do đó, một cách tiếp cận hoàn toàn mang tính nhân
bản đối với việc quản lý trái đất sẽ bác bỏ chủ nghĩa nhân chủng học méo mó của
mô hình kỹ trị, vốn tìm cách “trích xuất mọi thứ có thể” khỏi thế giới, [176]
và bác bỏ “huyền thoại về sự tiến bộ”, vốn cho rằng “các vấn đề sinh thái sẽ tự
giải quyết chỉ bằng cách áp dụng kỹ thuật mới và không cần bất cứ cân nhắc về đạo
đức hay thay đổi sâu sắc nào”. [177] Một tư duy như vậy phải nhường chỗ cho một
cách tiếp cận toàn diện hơn, tôn trọng trật tự của sự sáng tạo và cổ vũ lợi ích
toàn diện của con người trong khi bảo vệ ngôi nhà chung của chúng ta. [178]
AI và Chiến tranh
98. Công đồng Vatican II và giáo huấn nhất quán của các Giáo hoàng kể từ đó đã
nhấn mạnh rằng hòa bình không chỉ đơn thuần là không có chiến tranh và không giới
hạn ở việc duy trì sự cân bằng quyền lực giữa các đối thủ. Thay vào đó, theo lời
của Thánh Augustine, hòa bình là “sự yên bình của trật tự”. [179] Thật vậy, hòa
bình không thể đạt được nếu không bảo vệ tài sản của con người, sự giao tiếp tự
do, sự tôn trọng phẩm giá của con người và các dân tộc, và việc thực hành kiên
trì tình huynh đệ. Hòa bình là công trình của công lý và hiệu quả của lòng bác
ái và không thể đạt được chỉ bằng vũ lực; thay vào đó, nó phải được xây dựng chủ
yếu thông qua ngoại giao kiên nhẫn, cổ vũ tích cực công lý, liên đới, phát triển
toàn diện con người và tôn trọng phẩm giá của mọi người. [180] Theo cách này,
các công cụ được sử dụng để duy trì hòa bình không bao giờ được phép biện minh
cho bất công, bạo lực hoặc áp bức. Thay vào đó, chúng phải luôn được điều chỉnh
bởi “quyết tâm vững chắc tôn trọng những người và quốc gia khác, cùng với phẩm
giá của họ, cũng như việc thực hành tình huynh đệ một cách có chủ đích”. [181]
99. Trong khi khả năng phân tích của AI có thể giúp các quốc gia tìm kiếm hòa
bình và đảm bảo an ninh, thì “việc vũ khí hóa Trí khôn nhân tạo” cũng có thể
gây ra nhiều vấn đề. Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã nhận xét rằng “khả năng tiến
hành các hoạt động quân sự thông qua các hệ thống điều khiển từ xa đã dẫn đến
nhận thức giảm bớt về sự tàn phá do các hệ thống vũ khí đó gây ra và gánh nặng
trách nhiệm đối với việc sử dụng chúng, dẫn đến cách tiếp cận thậm chí còn lạnh
lùng và tách biệt hơn đối với thảm kịch to lớn của chiến tranh”. [182] Hơn nữa,
việc vũ khí tự động dễ dàng khiến chiến tranh trở nên khả thi hơn chống lại
nguyên tắc coi chiến tranh là biện pháp cuối cùng trong tự vệ hợp pháp, [183]
có khả năng làm tăng các công cụ chiến tranh vượt xa phạm vi giám sát của con
người và cổ vũ một cuộc chạy đua vũ trang gây mất ổn định, với hậu quả thảm khốc
đối với nhân quyền. [184]
100. Đặc biệt, Hệ thống vũ khí tự động sát thương, có khả năng xác định và tấn
công mục tiêu mà không cần sự can thiệp trực tiếp của con người, là “nguyên
nhân gây lo ngại nghiêm trọng về mặt đạo đức” vì chúng thiếu “năng lực độc nhất
của con người về phán đoán đạo đức và ra quyết định có đạo đức”. [185] Vì lý do
này, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã khẩn thiết kêu gọi xem xét lại việc phát triển
các loại vũ khí này và cấm sử dụng chúng, bắt đầu bằng “cam kết hữu hiệu và cụ
thể nhằm đưa ra sự kiểm soát của con người ngày càng lớn hơn và phù hợp hơn.
Không một cỗ máy nào nên chọn lấy đi mạng sống của con người.”[186]
101. Vì chỉ cách một bước nhỏ từ những cỗ máy có thể tự động giết người một
cách chính xác đến những cỗ máy có khả năng hủy diệt trên diện rộng, một số nhà
nghiên cứu AI đã bày tỏ lo ngại rằng kỹ thuật như vậy gây ra “rủi ro hiện sinh”
bằng cách có khả năng hành động theo những cách có thể đe dọa sự tồn vong của
toàn bộ khu vực hoặc thậm chí là của chính nhân loại. Mối nguy hiểm này đòi hỏi
sự quan tâm nghiêm túc, phản ảnh mối quan ngại lâu dài về các kỹ thuật trao cho
chiến tranh “sức mạnh hủy diệt không thể kiểm soát đối với số lượng lớn thường
dân vô tội,”[187] mà thậm chí không tha cho trẻ em. Trong bối cảnh này, lời kêu
gọi từ Gaudium et Spes “tiến hành đánh giá chiến tranh với thái độ hoàn toàn mới”[188]
cấp thiết hơn bao giờ hết.
102. Đồng thời, trong khi những rủi ro về mặt lý thuyết của AI đáng được quan
tâm, thì mối quan tâm tức khắc và cấp bách hơn nằm ở cách những cá nhân có ý định
xấu có thể sử dụng sai kỹ thuật này.[189] Giống như bất cứ công cụ nào, AI là sự
mở rộng của sức mạnh con người và trong khi khả năng tương lai của nó là không
thể đoán trước, thì những hành động trong quá khứ của nhân loại đưa ra những cảnh
báo rõ ràng. Những hành động tàn bạo đã gây ra trong suốt chiều dài lịch sử đủ
để làm dấy lên mối lo ngại sâu sắc về những lạm dụng tiềm tàng của AI.
103. Thánh Gioan Phaolô II đã nhận xét rằng “nhân loại hiện có những công cụ có
sức mạnh chưa từng có: chúng ta có thể biến thế giới này thành một khu vườn, hoặc
biến nó thành một đống đổ nát.”[190] Với thực tế này, Giáo hội nhắc nhở chúng
ta, theo lời của Đức Giáo Hoàng Phanxicô, rằng “chúng ta được tự do áp dụng trí
thông minh của mình vào những thứ đang tiến hóa theo hướng tích cực,” hoặc hướng
tới “sự suy đồi và hủy diệt lẫn nhau.”[191] Để ngăn chặn nhân loại rơi vào vòng
xoáy tự hủy diệt [192] phải có lập trường rõ ràng chống lại mọi ứng dụng kỹ thuật
vốn đe dọa đến tính mạng và phẩm giá con người. Cam kết này đòi hỏi phải có sự
phân định cẩn thận về việc sử dụng AI, đặc biệt là trong các ứng dụng quốc
phòng quân sự, để đảm bảo rằng AI luôn tôn trọng phẩm giá con người và phục vụ
ích chung. Việc phát triển và triển khai AI trong vũ khí phải tuân theo các mức
giám sát đạo đức cao nhất, được điều chỉnh bởi mối quan tâm đến phẩm giá con
người và tính thánh thiêng của sự sống. [193]
AI và mối tương quan của chúng ta với Thiên Chúa
104. Kỹ thuật cung cấp các công cụ đáng chú ý để giám sát và phát triển các nguồn
tài nguyên của thế giới. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, loài người ngày
càng nhường quyền kiểm soát các nguồn tài nguyên này cho máy móc. Trong một số
nhóm các nhà khoa học và nhà tương lai học, có sự lạc quan về tiềm năng của trí
thông minh nhân tạo tổng quát (AGI), một dạng AI giả thuyết có thể sánh ngang
hoặc vượt qua trí thông minh của con người và mang lại những tiến bộ không thể
tưởng tượng được. Một số người thậm chí còn suy đoán rằng AGI có thể đạt được
khả năng siêu phàm. Đồng thời, khi xã hội dần xa rời mối liên hệ với sự siêu việt,
một số người bị cám dỗ tìm đến AI để tìm kiếm ý nghĩa hoặc sự viên mãn—những
khát khao chỉ có thể thực sự được thỏa mãn khi hiệp thông với Thiên Chúa.[194]
105. Tuy nhiên, sự cao ngạo thay thế Thiên Chúa bằng một tạo vật do con người tạo
ra là sự thờ ngẫu tượng, một hành vi mà Kinh thánh cảnh cáo rõ ràng (ví dụ: Xuất
hành 20:4; 32:1-5; 34:17). Hơn nữa, AI có thể chứng tỏ còn quyến rũ hơn cả những
thần tượng truyền thống vì, không giống như những thần tượng “có miệng nhưng
không nói; có mắt nhưng không thấy; có tai nhưng không nghe” (Tv 115:5-6),
AI có thể “nói”, hoặc ít nhất là tạo ra ảo giác là nó đang nói (xem Khải huyền
13:15). Tuy nhiên, điều quan trọng là phải nhớ rằng AI chỉ là sự phản ảnh nhợt
nhạt của nhân loại—nó được tạo ra bởi tâm trí con người, được đào tạo trên vật
liệu do con người tạo ra, phản ứng với sự tác động của con người và được duy
trì thông qua lao động của con người. AI không thể sở hữu nhiều khả năng đặc
trưng của cuộc sống con người, và nó cũng có thể sai lầm. Khi coi AI là “Kẻ
khác” được nhận thức là vĩ đại hơn chính nó, để cùng chia sẻ sự hiện hữu và
trách nhiệm, nhân loại có nguy cơ tạo ra một sự thay thế cho Thiên Chúa. Tuy
nhiên, AI không phải là thứ cuối cùng được tôn sùng và tôn thờ, mà chính là bản
thân nhân loại - theo cách này, nhân loại trở thành nô lệ cho chính công việc của
mình.[195]
106. Mặc dù AI có tiềm năng phục vụ nhân loại và đóng góp cho ích chung, nhưng
nó vẫn là sản phẩm sáng tạo của bàn tay con người, mang “dấu ấn nghệ thuật và sự
khéo léo của con người” (Công vụ 17:29). Không bao giờ được gán cho
nó giá trị không xứng đáng. Như Sách Khôn ngoan khẳng định: “Vì kẻ làm ra chúng
là một con người, kẻ nặn ra chúng chỉ là người vay mượn sinh khí. Quả vậy, chẳng
ai có thể nặn ra một thần minh giống như mình. Là loài phải chết, hắn chỉ dùng
bàn tay vô đạo để làm ra vật không có sự sống. Nhưng hắn còn trổi vượt hơn các
vật hắn thờ : vì ít ra hắn cũng đã sống, còn những vật kia thì chẳng bao giờ”.
(Kn 15:16-17).
107. Ngược lại, con người, “bằng đời sống nội tâm của mình, vượt qua toàn bộ vũ
trụ vật chất; họ trải nghiệm được nội tâm sâu xa này khi họ đi vào trong chính
trái tim mình, nơi Thiên Chúa, Đấng thăm dò trái tim, đang chờ đợi họ, và nơi họ
quyết định số phận của mình trước mặt Thiên Chúa.”[196] Chính trong trái tim,
như Đức Giáo Hoàng Phanxicô nhắc nhở chúng ta, mà mỗi cá nhân khám phá ra “mối
liên hệ huyền nhiệm giữa sự tự hiểu biết và sự cởi mở với người khác, giữa cuộc
gặp gỡ với sự độc đáo cá nhân của một người và sự sẵn lòng hiến mình cho người
khác.”[197] Do đó, chỉ có trái tim mới “có khả năng đặt các sức mạnh và đam mê
khác của chúng ta, và toàn bộ con người chúng ta, vào một tư thế tôn kính và
vâng phục yêu thương trước Thiên Chúa,”[198] Đấng “đề nghị đối xử với mỗi người
chúng ta như một ‘Ngài [Thou],’ mãi mãi và mãi mãi.”[199]
VI. Các Suy tư kết luận
108. Xem xét những thách thức khác nhau do những tiến bộ trong kỹ thuật đặt ra,
Đức Giáo Hoàng Phanxicô nhấn mạnh đến nhu cầu tăng trưởng về “trách nhiệm, giá
trị và lương tâm của con người”, tương xứng với sự tăng trưởng về tiềm năng mà
kỹ thuật này mang lại[200]—nhận ra rằng “với sự gia tăng sức mạnh của con người,
trách nhiệm của các cá nhân và cộng đồng cũng tăng lên.”[201]
109. Đồng thời, “câu hỏi cốt yếu và cơ bản” vẫn là “liệu trong bối cảnh tiến bộ
này, con người, với tư cách là con người, có thực sự trở nên tốt hơn hay không,
nghĩa là, trưởng thành hơn về mặt tâm linh, nhận thức rõ hơn về phẩm giá của
nhân tính, có trách nhiệm hơn, cởi mở hơn với người khác, đặc biệt là những người
nghèo nhất và yếu đuối nhất, và sẵn sàng cho đi và giúp đỡ tất cả mọi người
hơn.”[202]
110. Do đó, điều quan trọng là phải biết cách đánh giá các ứng dụng AI riêng lẻ
trong các bối cảnh cụ thể để xác định xem việc sử dụng AI có cổ vũ phẩm giá con
người, ơn gọi của con người và ích chung hay không. Cũng như nhiều kỹ thuật
khác, tác động của các cách sử dụng AI khác nhau có thể không phải lúc nào cũng
có thể dự đoán được ngay từ khi chúng mới bắt đầu. Khi những ứng dụng này và
tác động xã hội của chúng trở nên rõ ràng hơn, các phản ứng thích hợp nên được
thực hiện ở mọi bình diện của xã hội, theo nguyên tắc bổ trợ. Người dùng cá
nhân, gia đình, xã hội dân sự, tập đoàn, tổ chức, chính phủ và các tổ chức quốc
tế nên hoạt động ở bình diện phù hợp để đảm bảo rằng AI được sử dụng vì lợi ích
của tất cả mọi người.
111. Một thách thức và cơ hội quan trọng cho ích chung ngày nay nằm ở việc xem
xét AI trong khuôn khổ trí khôn tương quan, nhấn mạnh đến sự kết nối giữa các
cá nhân và cộng đồng và nêu bật trách nhiệm chung của chúng ta trong việc cổ vũ
hạnh phúc toàn diện của người khác. Nhà triết học thế kỷ XX Nicholas Berdyaev
đã quan sát thấy rằng mọi người thường đổ lỗi cho máy móc về các vấn đề bản
thân và xã hội; tuy nhiên, "điều này chỉ làm nhục con người và không tương
xứng với phẩm giá của họ", vì "việc chuyển giao trách nhiệm từ con
người sang máy móc là không xứng đáng". [203] Chỉ có con người mới có thể
chịu trách nhiệm về mặt đạo đức và những thách thức của một xã hội kỹ thuật cuối
cùng mang bản chất tâm linh. Do đó, việc đối diện với những thách thức đó
"đòi hỏi phải tăng cường linh đạo". [204]
112. Một điểm nữa cần xem xét là lời kêu gọi, được cổ vũ bởi sự xuất hiện của
AI trên trường thế giới, về việc đánh giá lại tất cả những gì thuộc về con người.
Nhiều năm trước, tác giả Công Giáo người Pháp Georges Bernanos đã cảnh cáo rằng
“mối nguy hiểm không nằm ở việc gia tăng máy móc, mà nằm ở số lượng ngày càng
tăng những người đàn ông đã quen từ nhỏ chỉ mong muốn những gì máy móc có thể
mang lại”. [205] Thách thức này vẫn đúng cho đến ngày nay cũng như trước đây, vì
tốc độ kỹ thuật số hóa nhanh chóng có nguy cơ dẫn đến “chủ nghĩa giản lược kỹ
thuật số”, trong đó các khía cạnh không thể định lượng của cuộc sống bị gạt
sang một bên rồi bị lãng quên hoặc thậm chí bị coi là không liên quan vì chúng
không thể được tính toán theo các thuật ngữ chính thức. AI chỉ nên được sử dụng
như một công cụ bổ sung cho trí thông minh của con người chứ không phải thay thế
sự phong phú của nó. [206] Việc bồi dưỡng những khía cạnh của cuộc sống con người
vượt qua được tính toán là rất quan trọng để bảo tồn “một nhân loại đích thực”
“dường như tồn tại giữa nền văn hóa kỹ thuật của chúng ta, gần như không được
chú ý, giống như một làn sương mù nhẹ nhàng thấm qua bên dưới một cánh cửa
đóng”. [207]
Sự khôn ngoan đích thực
113. Kiến thức rộng lớn của thế giới hiện có thể tiếp cận được theo những cách
khiến các thế hệ trước phải kinh ngạc. Tuy nhiên, để đảm bảo rằng những tiến bộ
trong kiến thức không trở nên cằn cỗi về mặt nhân bản hoặc tâm linh, người ta
phải vượt ra ngoài sự tích lũy dữ kiện đơn thuần và phấn đấu đạt được sự khôn
ngoan thực sự.[208]
114. Sự khôn ngoan này là hồng phúc mà nhân loại cần nhất để giải quyết những
câu hỏi sâu sắc và những thách thức về đạo đức do AI đặt ra: “Chỉ bằng cách áp
dụng cách nhìn nhận thực tại theo hướng tâm linh, chỉ bằng cách khôi phục lại sự
khôn ngoan của trái tim, chúng ta mới có thể đối đầu và diễn giải sự mới mẻ của
thời đại chúng ta”.[209] “Sự khôn ngoan của trái tim” như vậy là “đức tính cho
phép chúng ta tích hợp toàn thể và các bộ phận của nó, các quyết định của chúng
ta và hậu quả của chúng”. Nó “không thể được tìm thấy từ máy móc”, nhưng nó “để
cho những ai tìm kiếm nó tìm thấy nó và được những ai yêu thích nó nhìn thấy;
nó dự đoán những ai mong muốn nó, và nó đi tìm những ai xứng đáng với nó
(x. Kn 6:12-16).” [210]
115. Trong một thế giới được đánh dấu bởi AI, chúng ta cần ân sủng của Chúa
Thánh Thần, Đấng “cho phép chúng ta nhìn mọi sự bằng con mắt của Thiên Chúa, để
thấy được các mối liên hệ, tình huống, sự kiện và khám phá ra ý nghĩa thực sự của
chúng.”[211]
116. Vì “sự hoàn hảo của một người không được đo bằng thông tin hay kiến thức
mà họ sở hữu, mà bằng chiều sâu của lòng bác ái của họ,”[212] cách chúng ta kết
hợp AI “để bao gồm những người anh chị em bé nhỏ nhất của chúng ta, những người
dễ bị tổn thương và những người cần nhất, sẽ là thước đo thực sự về tính nhân
văn của chúng ta.”[213] “Sự khôn ngoan của trái tim” có thể soi sáng và hướng dẫn
việc sử dụng kỹ thuật này lấy con người làm trung tâm để giúp cổ vũ ích chung,
chăm sóc “ngôi nhà chung của chúng ta,” cổ vũ việc tìm kiếm chân lý, cổ vũ sự
phát triển toàn diện của con người, ủng hộ tình liên đới và tình huynh đệ của
con người, và dẫn dắt nhân loại đến mục tiêu cuối cùng của mình: hạnh phúc và sự
hiệp thông trọn vẹn với Thiên Chúa.[214]
117. Theo quan điểm khôn ngoan này, các tín hữu sẽ có thể hành động như những
tác nhân đạo đức có khả năng sử dụng kỹ thuật này để cổ vũ một tầm nhìn chân thực
về con người và xã hội.[215] Điều này cần được thực hiện với sự hiểu biết rằng
tiến bộ kỹ thuật là một phần trong kế hoạch sáng tạo của Thiên Chúa—một hoạt động
mà chúng ta được kêu gọi hướng tới Mầu nhiệm Vượt qua của Chúa Giêsu Kitô,
trong quá trình tìm kiếm liên tục Chân lý và Thiện hảo.
Đức Giáo Hoàng Phanxicô, tại buổi tiếp kiến được trao ban vào ngày 14 tháng
1 năm 2025 cho các bộ trưởng và Thư ký của Bộ Giáo lý Đức tin và Bộ Văn hóa và
Giáo dục, đã chấp thuận Bản ghi chú này và ra lệnh công bố.
Được ban hành tại Rome, tại các văn phòng của Bộ Giáo lý Đức tin và Bộ Văn hóa
và Giáo dục, vào ngày 28 tháng 1 năm 2025, Lễ tưởng niệm Thánh Tôma Aquinô, Tiến
sĩ Hội thánh.
Hồng Y Víctor Manuel Fernandez, bộ trưởng
Hồng Y José Tolentino de Mendonça, bộ trưởng
Đức ông Armando Matteo, Thư Ký, Ban Giáo Lý
Rev. Paul Tighe, Thư ký, Ban Văn Hóa
Tại buổi yết kiến ngày 14 tháng 1 năm 2025
Franciscus
Kỳ tới: Các ghi chú
http://vietcatholic.net/News/Html/294050.htm
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét