Trang

Thứ Bảy, 20 tháng 12, 2014

Triết Học Trung Quốc Quan Tâm Những Vấn Đề Gì?

Triết Học Trung Quốc Quan Tâm Những Vấn Đề Gì?

Triết hc bao gm s suy tư liên quan đến ngôn ng và các ý tưởng. Các ý tưởng được din đt qua các thut ng tru tượng, qua nhng hình nh hay nhng n d căn bn, mà qua đó giúp chúng ta suy tư. Tương t, triết hc Trung Quc là cách thc suy tư qua vic s dng ngôn ng cũng như nhng hình nh được phát trin qua văn hóa.
Đng t to be trong triết hc Hy Lp
Trong ngôn ng Hy lp và các ngôn ng n Âu, đng t to be có mt vai trò rt riêng bit. Đng t to be ám ch s hin hu (‘con nga là…’ ) cũng như ám ch mi tương quan logic gia các danh t và tính t (‘con nga thì màu trng). Hơn na, trong các ngôn ng này, các danh t b biến cách và các đng t được kết hp đ ám ch tính logic v mi tương quan ca chúng trong môt câu. Mt danh t có th là ch ng ca mt câu, hay cũng có th là b ng. Mt đng t có th thì hin ti hoc quá kh. Nhng thay đi ca các danh t và đng t tr thành qui lut và nhng qui lut này ám ch mi tương quan logic gia các t ng trong câu văn.
Gi đây, khi đng t to be đáp ng đ cung cp trt t liên kết logic thì đng thi cũng ám ch đến s hin hu. C th, theo mt cách t nhiên, người nói tiếng Hy-Lp cm thy rng, mi tương quan hp logic gia các t trong mt câu văn cũng tn ti trong thế gii thc; hay nói cách khác, ng pháp trong câu văn được chuyn sang thế gii thc ti. Như vy, triết hc Hy Lp liên quan đến vic tìm kiếm ý nghĩa chính xác ca các thut ng và vic thành lp mi tương quan hp logic gia các thut ng. Socrates đã yêu cu các môn đ ca mình đnh nghĩa các thut ng như: s thin, công bng hay s tht. Aristotle đã thiết lp nhng phm trù ca tư tưởng da vào các t ng mang tính cht như ngôn ng Hy Lp: Cái gì? Như thế nào? Khi nào?
Triết hc Tây phương đã xây dng trên cơ cu này bng vic thêm vào nhng lp mi. Triết hc thi trung c đã áp dng nhng phm trù ca tư tưởng và đng t to be hướng đến Thiên Chúa. Vi Descartes và Kant -triết Hu Phc Hưng m rng bao gm cái tôi. Đi vi Hegel, ông còn tính đến c thi gian và vic nhìn vào lch s chính nó như là vic t bày trt t logic. Tt c điu này được xây dng trên tính cht riêng bit ca đng t to be đ ám ch c s hin hu ln mi tương quan mang tính logic.
Trong khi đó, ngôn ng Trung Quc không có tính tương quan đi vi đng t to be. Đng t din t s hin hu trong tiếng Trung Quc c đin “hu thì không s dng đ ám ch tương quan logic gia các danh t và tính t. Thc vy, không thut ng nào là cn thiết, đơn gin ch là s đt cnh nhau đ ám ch s hoàn thành ca mt câu văn, và đó là tt c nhng gì cn đến. Thc vy trong tiếng Trung Quc, ta nói you ma (có mt con nga) và ma bai ye (con nga [thì] màu trng). Tu trung li, khi chúng ta suy tư trong tiếng Trung Quc, chúng ta không suy nghĩ v s dng các phm trù ng pháp đ bàn v thc ti. Hơn na, các danh t và c đng t đu không biến cách cùng gc, do đó không có h thng ng pháp ca tính logic. Tóm li, tư tưởng Trung Quc không thường xuyên n lc đ to ra nhng h thng như trong bi cnh Tây Phương.
Điu này không có nghĩa là nhng người nói tiếng Trung Quc không suy nghĩ hay không logic trong nhng tư tưởng ca mình, nhưng có nghĩa là cách suy tư logic ca h không được xác đnh qua ng pháp ca ngôn ng. Trong triết hc Tây Phương, tm quan trng nm trong nhng đnh nghĩa, tính logic trong ng pháp, và nhng h thng ca các tư tưởng. Nếu theo cách thế ca Tây phương thì dường như Trung Quc không có triết hc, nhưng nếu triết hc chúng ta nói đến ch đơn thun phn chiếu tư tưởng, thì rõ ràng Trung Quc có mt nn triết hc ca riêng mình.
Khi bàn v triết hc Tây phương, chúng ta hiu rng, có mt phương pháp duy nht đ suy tư chung cho tt c mi trường phái ca tư tưởng trong ngôn ng n Âu. S khác bit gia nhng người nói nhng ngôn ng khác nhau không nên đưa chúng ta đến ch quên đi nhng cái căn bn mà tt c chúng đu được gi trong bi cnh chung. Ging như trong tư tưởng Trung Quc, trước tiên chúng ta cn nhn ra kiu mu cơ bn ca các tư cũng như mt khuynh hướng đ khi đu.
“Đo trong triết hc Trung Quc
Vùng đng bng phía bc Trung Quc, nơi cái ct lõi ca văn hóa Trung Quc phát trin, là mt vùng đt khô cn và ph thuc rt nhiu vào h thng sông ngòi đ tn ti. đây, mt năm có hai mùa: mùa phát trin bt đu t mùa Xuân và mùa tàn li bt đu t mùa Thu. T hình nh hai mùa này, văn hóa nông nghip Trung Quc hình thành mt logic rt căn bn v cuc sng. H không ch sng trên nhng lp đt trên mt đt này nhưng còn sng dưới s bao ph ca các vì sao. Mt tri xác đnh ngày và năm, còn mt trăng biu tượng cho mt s liên tc và thay đi vn hình thành nên tháng. Xuyên qua bu tri là con sông Ngân rng ln đến t Thái Nht (Tai Yi) trao ban s sng cho toàn th vũ tr, cũng như sông mang s sng đến cho vùng đt nông nghip.
Nếu cm mt cây sào trên mt đt ri theo dõi s chuyn đng ca cái bóng cây sào trong ngày, ta có th v thành mt vòng tròn tượng trưng cho tri. Vào mùa Đông, vòng tròn này s ln hơn vì mt tri đường chân tri s thp hơn; vào mùa Hè, vòng tròn s nh hơn vì mt tri cao hơn; còn vào hai mùa Xuân và Thu, vòng tròn s gia hai đường kia. Vì thế, b th dành cho tri s được hình thành t ba vòng tròn đng tâm Đông – Xuân/Thu – Hè. Người ta thường xây nhà có mt tin hướng v phía nam đ có th đón được ánh sáng t mi thi khc trong ngày, và xây bn bc tường xoay v bn hướng, vi trn nhà trên cao và nn nhà dưới thp (tt c có sáu hướng). Vì thế, b th dành cho đt có hình vuông. S kết hp gia đt vuông và tri tròn được tìm thy trong rt nhiu viên ngc c xưa cũng như trong nhng đng tin xu được s dng vào đu thế k hai mươi. Nó cũng khiến cho các nhà tư tưởng Trung Quc phi suy nghĩ, vì nếu vòng tròn được đt trong hình vuông thì các góc ca hình vuông s l ra, còn nếu đt hình vuông vào trong vòng tròn s phi đè lên hình vuông. Dù có đt cái nào vào trong cái nào đi na, nhân loi vn sng trong trái đt vuông và bu tri tròn.
Ta có th dùng hình nh con rùa đ minh ha rõ hơn mu thc này. Vào thi nhà Thương -Shang, rùa được s dng cho nhng điu thánh thiêng. Người ta thường viết trên phn ngc ca nó vì ch đó phng, khác vi cái mu ca nó. Sau khi đã khc ch ri, người ta b nó vào la và nhng đường nt trên người con rùa s cho biết cn phi làm gì trong tương lai. Cái mai rùa cong vòm tượng trưng cho tri tròn, cong vòm; ngc ca nó biu tượng cho đt vuông, có chín hình vuông nh, trông ging như ch ya (á-Asia) hau jing (giếng well). Rùa sng trong nước, b b vào lò la. Vì thế, loài vt này rt linh thiêng và có th d báo tương lai. Các vua Nhà Thương Shangs đã nhp khu rùa t min Nam đ phc v cho nhng vic linh thiêng. Khi triu đi này suy tàn, người ta có xu hướng dùng xương vai ca gia súc nhiu hơn (nó cũng có mt mt phng khi ct). Điu này mun nói rng nhng mi liên h thương mi đang dn đ v.
Triết hc Trung Quc din ra trong bi cnh thiên văn ca các tng tri và đt. Tính logic ca nó đến t nhng mu thc được xác lp bi mt tri và mt trăng cũng như do chính tiến trình ca cuc sng: tăng trưởng vào mùa Xuân, suy tàn vào mùa Thu. Ta không th nào suy tư v triết hc Trung Quc mà không đưa bi cnh này vào suy xét. Sau này chúng ta s thy cách thc mt s trường phái nhn mnh đến tính hp nht ca tri con người đt, người khác thì nhn mnh đến dòng chy trao ban s sng ca Đo, mt biu hin mang tính triết hc ca n d v con sông Ngân, hay mu thc ba yếu t tri, người và đt kết hp vi hai yếu t bóng ti và ánh sáng ca ngày và đêm, to nên tám s kết hp; còn nếu tăng gp đôi các yếu t thì hình thành sáu mươi tư dng (64 qu kép ca Kinh Dch). Hơn na, các nhà tư tưởng Trung Quc sn sàng chuyn t mt lĩnh vc sang lĩnh vc khác, rt hiếm khi b gii hn trong mt cách thc gii thích thc ti. H có th bt đng ý kiến, thm chí rt sâu nng, nhưng nhng bt đng này đi ngược li vi s thng nht nhng n d nn tng mà chúng ta phi đánh giá cao trước nht.
Edmund Ryden, S.J.


Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét