CÁCH CHÚNG TA HIỂU THẾ GIỚI: VÀ Ý NGHĨA CỦA NÓ ĐỐI VỚI AI

 

Cách chúng ta hiểu thế giới: Và ý nghĩa của nó đối với AI

Vũ Văn An  30/Jan/2025

 

(hình ảnh minh họa)

Daniel Esparza của tạp chí Aleteia, ngày 29/01/25, nhận định rằng mặc dù trí thông minh thường được ca ngợi là đỉnh cao của khả năng con người, nhưng đó chỉ là một khía cạnh trong các khả năng tinh thần của chúng ta. Chúng ta có một khả năng khác biệt và sâu sắc hơn.

Thực vậy, trí óc con người không chỉ là một cỗ máy tính toán hoặc hiểu biết. Mặc dù trí thông minh — khả năng intellegere [tiếng Latinh có nghĩa là hiểu] — thường được ca ngợi là đỉnh cao của khả năng con người, nhưng đó chỉ là một khía cạnh trong các khả năng tinh thần của chúng ta.

Từ intellegere trong tiếng Latinh bắt nguồn từ inter (giữa) và legere (lựa chọn hoặc phân định), chỉ ra khả năng "đọc giữa" và giải quyết các tình huống của trí óc bằng cách xác định các mô hình và rút ra kết luận.

Tuy nhiên, việc hiểu thế giới — thêm ý nghĩa cho thế giới — là một khả năng khác biệt và sâu sắc hơn. Nó không phát sinh từ lý luận phân tích mà từ trực giác, một "chức năng" mở rộng hơn của tâm trí vượt qua việc giải quyết vấn đề để chạm đến cốt lõi của trải nghiệm con người.

Trí thông minh và tư duy: Một sự phân biệt cần thiết

Hiểu biết là xử lý thế giới một cách hợp lý. Đó là thứ cho phép chúng ta đọc hướng dẫn, giải phương trình hoặc nhận ra các mô hình. Theo nghĩa này, trí thông minh là một công cụ - một công cụ mạnh mẽ - nhưng có phạm vi hạn chế. Nó được thúc đẩy bởi những câu hỏi như “Điều này hoạt động như thế nào?” hoặc “Cần phải làm gì?” Nó trả lời các vấn đề, hướng dẫn các quyết định và phục vụ cho mục tiêu phát triển của con người.

Ngược lại, tư duy vượt qua những giới hạn thực dụng như vậy. Nó không bị ràng buộc bởi các kết quả tức thời mà di chuyển tự do qua các lĩnh vực trừu tượng, thẩm mỹ và tâm linh. Suy nghĩ là dừng lại ở vẻ đẹp của hoàng hôn, suy ngẫm về ý nghĩa của cuộc sống hoặc chiêm nghiệm về vô hạn. Tư duy dám hỏi “Tại sao?” và vẫn hài lòng khi nán lại trong chính câu hỏi đó, coi trọng hành trình hơn đích đến.

AI và thách thức của trí thông minh con người

Tài liệu mới của Vatican về AI, Antiqua et Nova, tập trung sâu sắc vào sự khác biệt này, đưa ra sự suy tư kịp thời về trí tuệ nhân tạo (AI).

Mặc dù AI có thể bắt chước một số khía cạnh nhất định của trí thông minh con người, nhưng nó không thể suy nghĩ. Nó xử lý dữ liệu, xác định các mẫu và tạo ra các giải pháp — nhưng chỉ trong các thông số do con người tạo ra. "Trí thông minh" của AI có tính chức năng và phái sinh; nó thiếu sự tự do, sáng tạo và chiều sâu quan hệ của tư duy thực sự của con người.

Sự khác biệt này rất quan trọng trong việc đánh giá vai trò của AI trong cuộc sống con người. Vatican nhắc nhở chúng ta rằng trí thông minh — dù tự nhiên hay nhân tạo — luôn phải phục vụ cho mục đích lớn hơn của tư duy con người: chiêm nghiệm, sáng tạo và hiệp thông. Trong giáo dục, công việc, sức khỏe và các lĩnh vực khác, AI không thể làm lu mờ các chiều kích chiêm nghiệm và quan hệ khiến chúng ta trở thành con người.

Suy nghĩ như một con đường đến với Thiên Chúa

Giáo hội từ lâu đã tôn vinh suy nghĩ như một hành động tâm linh. Để suy gẫm về Kinh thánh, suy gẫm về những điều bí ẩn của sự sáng tạo, để cầu nguyện — tất cả những hoạt động này đều bộc lộ tiếng gọi cao cả nhất của tâm trí. Suy nghĩ giúp tâm hồn hòa hợp với thần linh, đưa chúng ta đến gần hơn với nguồn gốc của mọi chân lý và vẻ đẹp.

Trong thời đại AI, việc bảo tồn và nuôi dưỡng khả năng này là điều cơ bản. Mặc dù máy móc có thể giúp chúng ta hiểu thế giới, nhưng chúng không thể chiêm nghiệm ý nghĩa của thế giới. Đó vẫn là đặc quyền thiêng liêng của con người, được tạo ra theo hình ảnh Thiên Chúa, được ban cho quyền tự do suy nghĩ và được kêu gọi đến với sự khôn ngoan vượt qua tính hữu dụng đơn thuần.

Như Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã nhắc nhở chúng ta, sự khôn ngoan thực sự không đến từ máy móc mà đến từ Thần khí, hướng dẫn chúng ta sử dụng trí thông minh của mình để phục vụ nhân loại và thần linh. Theo quan điểm này, suy nghĩ không chỉ là một hoạt động mà là một ơn gọi — một con đường để trở thành chính mình trọn vẹn hơn, trở thành con người trọn vẹn hơn và cuối cùng là hiệp nhất trọn vẹn hơn với Thiên Chúa.

 

https://vietcatholic.net/News/Html/293975.htm