Đức Thánh Cha giới thiệu Tông thư mới được ngài ký (27/10/2025) (@Vatican Media)
Tông thư của ĐTC Lêô XIV nhân kỷ niệm 60 năm Tuyên ngôn của
Công đồng Vatican II về giáo dục Kitô giáo
Trong Tông thư “Vẽ nên những bản đồ mới của hy vọng”, được
ngài ban hành vào ngày 28/10/2025, nhân kỷ niệm 60 năm Tuyên ngôn của Công đồng
Vatican II Gravissimum educationis về giáo dục Kitô giáo, Đức Thánh Cha Lêô XIV
mời gọi Giáo hội và toàn thể nhân loại “vẽ nên những bản đồ mới của niềm hy vọng”.
Niềm hy vọng ấy khởi đi từ Thiên Chúa, được truyền qua giáo dục, và hướng về một
nhân loại huynh đệ.
Vatican News
Tông thư mới được Đức Thánh Cha ký vào chiều ngày
27/10/2025, trước khi chủ sự Thánh lễ với các sinh viên các Đại học Giáo hoàng ở
Roma tại Đền thờ Thánh Phêrô. Tông thư gồm 11 phần, trong đó ngài gọi thế giới
giáo dục Công giáo là một “chòm sao” vì là một mạng lưới sống động và đa dạng.
Mỗi “ngôi sao” có ánh sáng riêng, nhưng tất cả cùng vẽ nên một quỹ đạo. Và hiệp
nhất chính là sức mạnh mang tính ngôn sứ nhất của chúng ta.
Giáo dục – con đường của Tin Mừng
Đức Thánh Cha Lêô XIV mở đầu Tông thư bằng một khẳng định mạnh
mẽ: “Giáo dục không phải là một hoạt động phụ trợ, nhưng tạo nên chính nền tảng
của việc loan báo Tin Mừng”.
Kỷ niệm 60 năm Gravissimum educationis là dịp
để Giáo hội chiêm niệm lại ý nghĩa sâu xa của sứ mạng giáo dục trong thời đại
hôm nay – một thời đại “phức tạp, phân mảnh và bị số hóa”. Đức Thánh Cha nhận định:
“Nơi nào các cộng đồng giáo dục để cho mình được lời Chúa Kitô dẫn dắt, họ
không lùi bước, nhưng tái khởi động; họ không dựng lên những bức tường, mà xây
dựng những cây cầu. Họ phản ứng một cách sáng tạo, mở ra những khả năng mới cho
việc truyền tải kiến thức và ý nghĩa trong các trường học, đại học, đào tạo
chuyên môn và dân sự, trong mục vụ học đường và giới trẻ, và trong nghiên cứu”.
Giáo dục, vì thế, chính là cách cụ thể để Tin Mừng trở nên
“hành động giáo dục, tương quan và văn hóa”. Dù xã hội thay đổi nhanh chóng,
“Tin Mừng không bao giờ cũ, nhưng làm cho mọi sự trở nên mới mẻ” (x. Kh 21,5).
Theo Đức Thánh Cha, Tuyên ngôn Gravissimum
educationis vẫn không hề mất đi sức hấp dẫn của nó. Từ tuyên ngôn này,
các đặc sủng giáo dục trong Giáo hội xuất hiện, với các trường học, đại học, học
viện, vv., và vẫn đang dẫn lối cho con đường ngày nay. Di sản của Gravissimum
educationis không hề cứng nhắc: nó là một la bàn tiếp tục chỉ đường và
nói lên vẻ đẹp của hành trình. Đứng trước rất nhiều kỳ vọng, Giáo hội cần đổi mới
sự dấn thân của mình, bởi vì Giáo dục “là một trong những biểu hiện cao nhất của
đức ái Kitô giáo”. Thế giới cần hình thức hy vọng này.
Một lịch sử năng động được dệt bởi Chúa Thánh Thần
Tông thư phác lại hành trình phong phú của truyền thống giáo
dục Công giáo – “một lịch sử hoạt động của Chúa Thánh Thần”. Đức Thánh Cha viết:
“Giáo hội là ‘mẹ và thầy’, không bởi quyền lực tối cao, nhưng bằng sự phục vụ:
để mọi người ‘được sống và sống dồi dào’ (Ga 10,10)”.
Từ các đan sĩ sa mạc, các trường dòng thời Trung Cổ, đến những
nhà sáng lập các hội dòng tông đồ, tất cả đã cùng thắp sáng “những chòm sao
giáo dục” trong lịch sử. Đức Thánh Cha nhắc đến Thánh Augustinô – người “đã hiểu
rằng người thầy đích thực là người khơi dậy nơi người học khát vọng tìm kiếm
chân lý, giáo dục sự tự do để đọc các dấu hiệu và lắng nghe tiếng nói nội tâm”
– và các nhân vật như Thánh Gioan Bosco, Thánh Marcellinô Champagnat, Thánh Nữ
Elizabeth Ann Seton, Thánh Nữ Catarina Drexel hay Maria Montessori, như những
“người đã biến giáo dục thành sứ mạng của lòng thương xót và công bằng”.
Tất cả cho thấy rằng “trong Giáo hội, sư phạm không bao giờ
là lý thuyết vô hồn, nhưng là xác thịt, là đam mê và là lịch sử”.
Truyền thống sống động của đức tin và lý trí
Đức Thánh Cha Lêô XIV nhấn mạnh: “Giáo dục Kitô giáo là một
nỗ lực hợp tác: Không ai giáo dục một mình. Cộng đoàn giáo dục là một ‘chúng
ta’, nơi thầy cô, học sinh, gia đình, nhân viên, mục tử và xã hội dân sự cùng gặp
gỡ để tạo nên sự sống”.
Ngài trích lời Thánh John Henry Newman: “Chân lý tôn giáo
không chỉ là một phần, mà là điều kiện của kiếnthức phổ quát”. Và ngài tuyên
bố là thánh Newman, cùng với Thánh Tôma Aquinô, là đồng bổn mạng sứ mạng giáo dục
của Giáo hội. Ngài cảnh báo "Chúng ta cũng phải cẩn thận để không rơi vào
sự khai sáng của một đức tin hoàn toàn trái ngược với lý trí".
Giữa thời đại mà “giáo dục dễ bị đo lường bằng tính thực dụng
và năng suất”, Tông thư nhấn mạnh rằng giáo dục Kitô giáo phải là “nơi trái tim
đối thoại với trái tim (Cor ad cor loquitur)”, nơi “nghi ngờ không bị loại
trừ, nhưng được đồng hành”. “Không được tách rời khát vọng và con tim khỏi tri
thức: điều đó sẽ phá vỡ con người”.
“Giáo dục là hành động của hy vọng và một niềm đam mê được đổi
mới bởi vì nó thể hiện lời hứa mà chúng ta nhìn thấy trong tương lai của nhân
loại”. Theo Đức Thánh Cha, giáo dục là một “việc làm của lời hứa”: trao tặng thời
gian, lòng tin, công bằng và lòng thương xót, lòng can đảm và sự an ủi. “Giáo dục
là hành động của tình yêu được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, vá lại những
mảnh rách của các mối tương quan và trả lại cho lời nói sức nặng của lời hứa”.
Chỉ nam của Tuyên ngôn Gravissimum educationis
Đức Thánh Cha nhắc lại điều Tuyên ngôn Gravissimum
educationis đã khẳng định “quyền được giáo dục của mọi người” và xác định
“gia đình là trường học đầu tiên của nhân loại”. Văn kiện cảnh báo chống lại bất
kỳ sự giản lược nào của giáo dục thành việc đào tạo chức năng hay công cụ kinh
tế.
Do đó, Đức Thánh Cha viết: “Việc đào tạo Kitô giáo bao gồm
toàn thể con người: tinh thần, trí tuệ, tình cảm, xã hội và thể xác. Nó không đối
lập giữa thực hành và lý thuyết, khoa học và nhân văn, công nghệ và lương tâm;
thay vào đó, nó đòi hỏi tính chuyên nghiệp phải được thấm nhuần đạo đức, và đạo
đức không phải là một từ trừu tượng mà là một thực hành hàng ngày”. “Nó đi ngược
lại với cách tiếp cận thuần túy thương mại, vốn thường buộc giáo dục ngày nay
phải được đánh giá dựa trên chức năng và tính ứng dụng thực tiễn”. “Giáo dục
Công giáo có nhiệm vụ xây dựng lại niềm tin trong một thế giới đầy xung đột và
sợ hãi, nhắc nhớ rằng chúng ta là con cái, không phải trẻ mồ côi: từ nhận thức
này nảy sinh tình huynh đệ”.
Trung tâm là con người
Một trọng tâm xuyên suốt Tông thư là phẩm giá bất khả xâm phạm
của con người. “Đặt con người ở trung tâm nghĩa là giáo dục theo cái nhìn sâu rộng
của Ápraham (x. St 15,5): giúp khám phá ý nghĩa cuộc sống, trách nhiệm và phẩm
giá”. Trường học Công giáo, theo Đức Thánh Cha, “không chỉ là một cơ sở, nhưng
là môi trường nơi đức tin, văn hóa và đời sống hòa quyện”. Giáo viên không chỉ
là người truyền đạt kiến thức, mà là “nhân chứng bằng đời sống”. Do đó, việc
đào tạo giáo viên - khoa học, sư phạm, văn hóa và tâm linh - là rất quan trọng.
“Những cập nhật kỹ thuật thôi là chưa đủ: chúng ta phải duy trì một trái tim biết
lắng nghe, một cái nhìn khích lệ và một trí tuệ biết phân định”.
Đức Thánh Cha tái xác định “Gia đình là trường học đầu tiên
của nhân loại”, và các trường Công giáo phải cộng tác, chứ không thay thế cha mẹ.
Căn tính và tính bổ trợ
Nhắc lại văn kiện Gravissimum educationis, Đức
Thánh Cha đề cao nguyên tắc bổ trợ và quyền phổ quát được giáo dục. “Giáo dục
là quyền thánh thiêng, giúp người học ‘đánh giá các giá trị luân lý với lương
tâm ngay thẳng’”. Ngài cảnh báo chống lại việc “phụ thuộc giáo dục vào thị trường
lao động và các quy luật phi nhân của tài chính”.
Cũng theo gương Đức Thánh Cha Phanxicô, ngài mời gọi giới trẻ
“trở thành các biên đạo của vũ điệu cuộc sống”, nghĩa là những người sáng tạo,
can đảm, sống đức tin như “hơi thở thấm nhập mọi lĩnh vực”. “Đức tin, khi đích
thực, không phải là một ‘môn học được thêm vào’, nhưng là hơi thở nuôi dưỡng mọi
kiến thức”. Giáo dục Công giáo được mời gọi “dám thực hiện một nhân bản toàn diện,
sống giữa những vấn nạn của thời đại mà không đánh mất nguồn mạch”.
Chiêm niệm Thụ tạo và giáo dục hòa bình
Đức Thánh Cha khẳng định nhân học Kitô giáo bao gồm “sự
chiêm niệm Thụ tạo” – một con đường nuôi dưỡng tinh thần và dạy con người nhận
ra “dấu vết của Thiên Chúa trong thế giới”. “Toàn bộ thế giới là một cái bóng,
một con đường, một dấu chân. Đó là cuốn sách được viết từ bên ngoài (Ed 2,9), bởi
vì trong mỗi thụ tạo đều có sự phản chiếu của mô hình thần linh, nhưng pha trộn
với bóng tối” (Thánh Bônaventura). Giáo dục, vì thế, phải kết hợp công bằng xã
hội với công bằng sinh thái, khơi dậy lối sống tiết độ, biết lựa chọn điều đúng
chứ không chỉ điều tiện lợi.
Ngài viết: “Mỗi cử chỉ nhỏ – tránh lãng phí, lựa chọn có
trách nhiệm, bảo vệ công ích – là bài học vỡ lòng về văn hóa và luân lý”.
Giáo dục hòa bình, theo Đức Thánh Cha, là một “nền giáo dục
phi vũ trang và giải giới”, dạy con người “từ bỏ ngôn từ công kích và ánh nhìn
phán xét”, để học “ngôn ngữ của lòng thương xót và công lý được hòa giải”.
Một chòm sao giáo dục
Đức Thánh Cha mô tả thế giới giáo dục Công giáo như một chòm
sao sống động và đa dạng, trong đó “mỗi ngôi sao có ánh sáng riêng, nhưng tất cả
cùng vẽ nên một lộ trình chung”. Do đó, ngài kêu gọi các cơ sở cùng quy tụ: “hiệp
nhất chính là sức mạnh mang tính ngôn sứ nhất của chúng ta.”
Ngài lưu ý rằng “sự khác biệt về phương pháp và cấu trúc
không phải là gánh nặng, mà là nguồn lực. Sự đa dạng của các đặc sủng, nếu được
phối hợp tốt, sẽ tạo ra một khuôn khổ thống nhất và hiệu quả”. Ngài mời gọi cổ
võ sự hợp tác quốc tế, trao đổi giáo viên – sinh viên, và cộng tác với xã hội
dân sự, chính quyền, các giới nghề nghiệp. Đặc biệt, các cơ sở Công giáo cần mở
cửa cho “những học sinh và gia đình không Công giáo, nhưng khát khao một nền
giáo dục thực sự nhân bản”.
Công nghệ và những không gian mới
Đề cập đến thách đố của môi trường kỹ thuật số, Đức Thánh
Cha nhận định: “Công nghệ phải phục vụ con người, không thay thế con người; phải
làm phong phú quá trình học tập, chứ không làm nghèo các mối tương quan và cộng
đồng”. Ngài mời gọi sáng tạo mục vụ trong lĩnh vực này, đặc biệt tránh mọi thái
độ kỳ thị công nghệ. Ngài khẳng định: “Tiến bộ kỹ thuật là một phần trong kế hoạch
sáng tạo của Thiên Chúa”.
Tuy nhiên, cần biện phân, đảm bảo “sự công bằng trong truy cập,
bảo vệ dữ liệu, và hài hòa giữa kỹ thuật, cảm xúc, xã hội, thiêng liêng và sinh
thái”. Các đại học Công giáo, theo Đức Thánh Cha, có sứ mạng “phục vụ văn hóa”
– “ít bục giảng hơn, và nhiều bàn tròn hơn để cùng chạm vào những vết thương của
lịch sử và tìm kiếm, trong Thánh Thần, sự khôn ngoan nảy sinh từ cuộc sống của
các dân tộc”.
Hiệp ước Giáo dục Toàn cầu - Ngôi sao Bắc Đẩu
Tông thư dành trọn phần thứ mười để nối tiếp sáng kiến của Đức
Thánh Cha Phanxicô – Hiệp ước Giáo dục Toàn cầu, mời gọi hình
thành các liên minh và mạng lưới để giáo dục vì tình huynh đệ phổ quát. Đức
Thánh Cha Lêô XIV gọi Hiệp ước này là “ngôi sao Bắc Đẩu định hướng hành trình”.
Ngài nhắc lại bảy con đường của Hiệp ước: 1/ Đặt con người ở
trung tâm; 2/ Lắng nghe trẻ em và người trẻ; 3/ Thúc đẩy phẩm giá và vai trò của
phụ nữ; 4/ Công nhận gia đình như nhà giáo dục đầu tiên; 5/ Mở lòng đón nhận và
hội nhập; 6/ Canh tân kinh tế và chính trị phục vụ con người; và 7/ Bảo vệ ngôi
nhà chung.
Đức Thánh Cha Lêô XIV bổ sung thêm ba ưu tiên mới: Đời sống
nội tâm, vì “người trẻ khát khao chiều sâu và thinh lặng để đối thoại với Thiên
Chúa”; Nhân bản hóa việc sử dụng kỹ thuật số, để “đặt con người trên thuật
toán”; và Hòa bình phi vũ trang, lấy lời Chúa Giêsu làm phương châm: “Phúc
thay ai xây dựng hòa bình” (Mt 5,9).
Chòm sao giáo dục Công giáo vươn tới mọi châu lục, đặc biệt
hiện diện ở các khu vực thu nhập thấp: một lời hứa cụ thể về tính linh hoạt
giáo dục và công bằng xã hội. Đức Thánh Cha khẳng định: “Tính vô vị lợi theo
tinh thần Tin Mừng không phải là lời hô hào, nhưng là cách sống, là phương pháp
và là mục tiêu. Ở đâu việc học vẫn là đặc quyền, Giáo hội phải mở cửa và tạo ra
con đường.”
Những bản đồ mới của niềm hy vọng
Trong phần cuối cùng của Tông thư, Đức Thánh Cha trở lại với
hình ảnh chủ đạo của toàn văn: “bản đồ” và “chòm sao”.
“Các chòm sao giáo dục Công giáo là hình ảnh cho thấy truyền
thống và tương lai có thể đan xen mà không mâu thuẫn: một truyền thống sống động
mở ra những hình thức hiện diện mới”.
Giữa khủng hoảng và bất ổn, ngài khích lệ: “Giáo dục Công
giáo phải là ngọn hải đăng – không phải nơi trú ẩn hoài niệm, nhưng là phòng thực
nghiệm của phân định, đổi mới sư phạm và chứng tá tiên tri”.
Đức Thánh Cha tha thiết mời gọi: Hãy giải giới lời nói, hãy
ngước mắt lên, hãy giữ gìn con tim. “Giáo dục không tiến triển bằng tranh cãi,
nhưng bằng sự hiền lành biết lắng nghe”. “Các tương quan quan trọng hơn ý kiến,
con người quan trọng hơn chương trình”.
Và ngài kết thúc bằng lời của Thánh Phaolô: “Anh em phải chiếu
sáng như những vì sao giữa thế gian, giữ vững lời ban sự sống” (Pl 2,15–16).
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét